Năm nào cũng vậy cứ sáng mùng 1 Tết gia đình ông Lương Chiến Thắng ở bản Khe Rạn xã Bồng Khê, con cháu lại có mặt  đông đủ, để chuẩn bị lễ cũng Tết trước bàn thờ tổ tiên. Trong mâm cỗ dâng tổ tiên  ngoài cỗ xôi, con gà, thịt lợn thì cá cũng là 1 thứ không thể thiếu được đối với gia đình.

Ông Lương Chiến Thắng, ở bản Khe Rạn xã Bồng Khê chia sẻ: "Đây là phong tục có từ xa xưa của cha ông để lại. Vi vậy cứ mỗi độ Tết đến xuân về việc thờ cúng tổ tiên mà trong đó món cá đối với người Thái chúng tôi là không thể thiếu".

Trước đây, cá Mát được người dân đánh bắt ở các khe suối để cúng trong dịp Tết.

Phong tục cũng cá trong dịp tết của người Thái ngày nay đã mang tính lưu truyền trong cộng đồng. Trước đây do còn có nhiều khe, suối, nên người dân thường rủ nhau vào rừng đánh bắt trước 3 ngày  tết. Ngày nay cá đã được người dân nuôi trong ao hồ. Cá được đưa về để sẵn trong nhà, sáng 1 một tết nhà nào cũng phải dậy thật sớm để làm thịt cá. 

Cá mát nướng là món ăn không thể thiếu trong món ăn cũng như thờ cúng tổ tiên của người Thái trong những ngày Tết.

Ông Lương Chiến Thắng - bản Khe Rạn xã Bồng Khe nói: cá để cúng trong dịp Tết không phải ai cũng làm được. Vì nó rất cầu kỳ khi mổ thịt. Thường cá cúng người ta hay mổ trên lưng.

Cá mát được đồng bào Thái sử dụng cúng tổ tiên trong dịp Tết.

Cá cúng thường có 3 loại như cá dài (Pa bình pè), cá khô (pè) cá nướng gấp( cá Pa Pình tộp) tức là mổ trên lưng. Cả 3 loại  cá trên sau khi mổ lấy ruột, làm sạch  bỏ gia vị  vào, như  rau mùi, gừng mắm muối..rồi đem hơ lên bếp. Sau  15-20 phut cá chín vàng mới  đem dọn ra mâm, để xung quanh cỗ xôi. Mỗi loại như vậy trong 1 mâm thường phải có từ 3-5 con. Quá trình bưng mâm cỗ  lên bàn thờ tổ tiên phải nghỉ 3 lần mới thể hiện mâm cỗ mời ông bà, tổ tiên về ăn tết  đầy đủ.

Ngày nay ngoài cá mat thì người dân co thể sử dụng các loài cá nuôi sẵn trong ao hồ để làm món cá cúng.

 Chi Lô Thị Hợi, bản Nưa xa Yên Khê cho biết thêm: "Để mời cúng ông bà, tổ tiên được đầy đủ, đa phần cá cúng phải là cá nướng. Việc nướng cá ngày tết trước hết là nhằm có thực phẩm để thờ cúng và điều đặc biệt hơn nữa là cách “giữ lửa” để thêm phần ấm cúng trong mỗi gia đình. Sau khi cá nướng xong thì được bày ra  lên trên mâm xôi để cúng tổ tiên". 

Chị Lô Thị Hợi người dân bản Nưa, xã Yên Khê cho biết cúng cá  trong mâm cỗ ngày Tết đối với người Thái đã có từ xa xưa.

Đến nay, món cá nướng phổ biến bậc nhất trong những bữa ăn ngày tết của người Thái.. Cá nướng ngày tết trước kia thường là cá Mát (loài cá sống ở khe, suối). Người ta đem về mổ một đường dọc bụng hoặc lưng rồi phanh ra mới đem nướng. Đó là cách nướng cá để cúng tổ tiên. Nếu chỉ để dùng phục vụ bữa ăn đơn thuần thì có thể nướng theo ý thích của mình.

Trong mâm cỗ người Thái dịp tết, cá nướng  là món ăn không thể thiếu.

Vốn có nhiều bản sắc văn hoá và độc đáo, nên Tết của người Thái ở Con Cuông vẫn mang nhiều nét đặc trưng riêng cho đời sống văn hoá tinh thần của dân tộc mình. Cho dù đời sống đã được phát triển về mọi mặt song cộng đồng người Thái nơi đây vẫn giữ được nét truyền thống trong dịp Tết cổ truyền của dân tộc.