• Tweet

Một tiêu chí mang tính đạo lý

Tin tức đa dạng, trong đó có rất nhiều nguồn tin mang tính nguy hiểm vì liên quan đến nhiều mặt của đời sống xã hội, nhất là những tin liên quan đến tiêu cực, tội phạm, lợi ích nhóm.

Nếu người cung cấp tin bị lộ diện, họ rất dễ gặp phải nguy hiểm từ đối tượng muốn bưng bít thông tin đó. Vì vậy, ngoài phẩm chất dũng cảm, trung thực, muốn đấu tranh chống tiêu cực, người cung cấp tin phải "chọn mặt gửi vàng", chọn tờ báo, chọn nhà báo mà mình tin cậy để hợp tác. Đó là tờ báo, nhà báo sẽ đưa thông tin họ cung cấp lên mặt báo với sự trung thực, chuyên nghiệp, mà không sử dụng thông tin đó vì động cơ vụ lợi một cách mờ ám.

Yêu cầu thứ hai chính là sự tin cậy rằng họ sẽ được bảo vệ, không bị tiết lộ danh tính. Nếu thiếu một trong hai tiêu chí đó thì các nguồn tin khó có thể hợp tác.

Thị trường báo chí đã phản ánh thực trạng có những tờ báo có nhiều tin nóng, tin độc, có bài chuyên sâu của riêng mình, trong khi có nhiều tờ báo khác không có được những tin bài độc quyền như thế, mà chủ yếu ăn theo, "xào nấu" lại bài trên báo bạn. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực tế này nhưng chắc hẳn có nguyên nhân từ hai tiêu chí trên đây.

Cho nên, bảo vệ nguồn tin cũng là bảo vệ chính nhà báo, bảo vệ chính tờ báo. Đơn giản là nếu không có những nguồn tin đó thì báo chẳng có gì mà đăng, do bị cắt đi nguồn dinh dưỡng cơ bản. Do đó, dễ hiểu vì sao cần bảo vệ nguồn tin – ân nhân của nhà báo, là một tiêu chí mang tính đạo lý.

Bảo vệ nguồn tin là nguyên tắc và đạo đức của các nhà báo. Ảnh: HỒNG VĨNH.

Bảo vệ nguồn tin - quyền và nghĩa vụ của báo chí

Về tính pháp lý thì Điều 7 Luật báo chí hiện hành đã quy định rõ ràng "Báo chí có quyền và nghĩa vụ không tiết lộ tên người cung cấp thông tin nếu có hại cho người đó, trừ trường hợp có yêu cầu của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân hoặc Chánh án Toà án nhân dân cấp tỉnh và tương đương trở lên cần thiết cho việc điều tra, xét xử tội phạm nghiêm trọng". Như vậy, quy định này đã xác định rõ quyền và nghĩa vụ bảo vệ nguồn tin của báo chí, đồng thời vẫn đặt ra những trường hợp đặc biệt liên quan đến những tội phạm mà cần có sự phối hợp của báo chí để giải quyết, đấu tranh và ngăn chặn.

Đây là quy định đầy đủ, chặt chẽ, trong đạo luật trực tiếp điều chỉnh hoạt động báo chí nên quy định trong dự thảo Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi) là trùng lặp. Nếu hiểu không đúng sẽ trở nên mâu thuẫn và đi ngược lại quy định của luật chuyên ngành, cũng như thông lệ thế giới. Chưa kể quy định này không rõ ràng, dễ dẫn đến lạm dụng để cản trở hoạt động báo chí, cản trở quyền thông tin của công dân vì không rõ "cơ quan có thẩm quyền" là những cơ quan nào và "thông tin, tài liệu" là những thông tin, tài liệu nào...

Hơn nữa, nguyên tắc bảo vệ nguồn tin báo chí là hệ quả của các quyền được thông tin, quyền tự do báo chí và tự do ngôn luận của công dân. Đó cũng là những quyền con người và được ghi nhận trong Hiến pháp.

Cơ chế bảo vệ nguồn tin trên thế giới là không làm hạn chế khả năng sáng tạo trong hoạt động các nhà báo, đồng thời cũng thúc đẩy mọi người cùng tham gia thông tin, chứ không phải chỉ để dễ "quản" được báo chí. Nếu dùng nó như một công cụ quản lý báo chí sẽ đánh mất vai trò phản biện, thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Ranh giới giữa việc bảo vệ nguồn tin và lợi dụng quyền bí mật nguồn tin, đôi lúc, cũng khó phân biệt và đây cũng là hiện trạng phổ biến trong đời sống báo chí thế giới. Nhưng không nên vì thực trạng này mà đặt ra một quy định không phù hợp với thông lệ quốc tế. Trên góc độ khoa học, báo chí là hoạt động xã hội mang đặc thù nhân loại. Nền báo chí Việt Nam trong quá trình hội nhập phải chấp nhận sân chơi toàn cầu, trong đó có việc chấp nhận những thông lệ chung đã trở thành giá trị kinh điển.

Bảo vệ nguồn tin được ghi nhận trong luật nhiều nước như một nguyên tắc vô cùng quan trọng. Tòa án châu Âu về quyền con người coi rằng việc vi phạm nguyên tắc bảo vệ nguồn tin báo chí là vi phạm quyền tự do báo chí và tự do ngôn luận (CEDH, 14.09.2010, Sanoma Uitgevers B.V. c. Pays-Bas).

Khi bài báo này lên khuôn, chúng tôi nhận được tin ban soạn thảo đã sửa quy định của khoản 4 Điều 101 về vai trò và trách nhiệm của báo chí trong Dự thảo Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi) sát với tinh thần Điều 7 Luật Báo chí. Xin hoan nghênh ban soạn thảo, tuy nhiên sự kiện này nhắc nhở rằng nhận thức về vấn đề bảo vệ nguồn tin nói riêng, hoạt động báo chí nói chung vẫn là một vấn đề không bao giờ cũ.

(Theo Tạp chí Người làm báo)