Bộ GD nêu nguyên nhân khiến ngành khoa học cơ bản khó tuyển và đầu vào chưa cao

Những năm qua, nhiều ngành khoa học cơ bản rơi vào tình trạng khó tuyển sinh dù điểm xét tuyển đầu vào không cao và học phí ở mức thấp nhất trong các ngành đào tạo.

Theo công bố của Bộ Giáo dục và Đào tạo tại Hội nghị tuyển sinh 2023, trong mùa tuyển sinh năm 2022, các lĩnh vực như: Nông Lâm Nghiệp và Thủy sản; Dịch vụ vận tải; Khoa học sự sống; Thú y; Khoa học tự nhiên; Toán và Thống kê; Dịch vụ xã hội có tỷ lệ tuyển sinh thấp nhất. 

Kết quả tuyển sinh theo từng lĩnh vực trong năm 2022. Nguồn: Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Trong đó lĩnh vực Nông Lâm Nghiệp và Thủy sản đạt 0,86%; lĩnh vực Khoa học sự sống đạt 0,64%; Lĩnh vực Khoa học tự nhiên đạt 0,44%; Lĩnh vực Toán và thống kê chỉ đạt 0,40%.

Trong 3 năm liền (2020 – 2022), bốn lĩnh vực: Nông lâm nghiệp và Thủy sản; Khoa học sự sống; Khoa học tự nhiên và Dịch vụ xã hội đều đứng đầu danh sách các lĩnh vực tuyển sinh kém nhất.

Ngay cả ở những trường đại học top đầu thì kết quả tuyển sinh những ngành khoa học cơ bản cũng không mấy khả quan.

Với Trường Đại học Khoa học tự nhiên – Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2022, các ngành Vật lý học, Hải dương học, Kỹ thuật hạt nhân, Địa chất học, Khoa học môi trường, Kỹ thuật địa chất, Công nghệ kỹ thuật môi trường có mức điểm sàn thấp.

Đối với phương thức xét kết quả kỳ thi Đánh giá năng lực của Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, ngành Hải dương học, Khoa học môi trường, Địa chất học, Kỹ thuật địa chất điểm chuẩn chỉ 610 điểm; ngành Vật lý học, Công nghệ kỹ thuật môi trường, Kỹ thuật hạt nhân cũng chỉ cao hơn 10 điểm. 

4 lĩnh vực tuyển sinh kém trong ba năm gần đây. Nguồn: Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Năm 2022, Ngành hải dương học của Trường Đại học Khoa học tự nhiên – Đại học Quốc gia Hà Nội chỉ tuyển được 2 sinh viên. Ngành Khí tượng thủy văn cũng chỉ tuyển được trên 10 sinh viên.

Khoa Thủy sản của Học viện Nông nghiệp Việt Nam năm 2022 chỉ tuyển được 18 thí sinh.

Ngành CNTT đạt 100% chỉ tiêu, ngành Hải Dương học, Địa chất không tuyển được SV
Dù đầu vào thấp, học phí thấp hơn các ngành đào tạo khác nhưng nhiều ngành khoa học cơ bản vẫn khó tuyển sinh. Thậm chí, có trường đại học đã phải “đóng cửa” ngành học vì không tuyển sinh được.

Tuyển sinh kém, chất lượng đầu vào thấp đang là vấn đề nan giải đối với công tác đào tạo các ngành khoa học cơ bản hiện nay. Điều đáng nói là, theo nhiều chuyên gia, nhu cầu nguồn nhân lực của một số ngành đang rất lớn nhưng vẫn không thể thu hút người học.

Xung quanh thực trạng đó, Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đã triển khai nhiều bài viết trong đó ghi nhận thực tế từ các cơ sở giáo dục đại học có đào tạo các ngành này cũng như kiến nghị, đề xuất.

Gia tăng cả về số lượng và chất lượng nguồn nhân lực các ngành khoa học cơ bản

Về vấn đề này, ngày 9/5, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn cho biết, khối ngành Toán và Khoa học tự nhiên, trong đó có các ngành khoa học cơ bản là những ngành nền tảng, thiết yếu đối với phát triển khoa học, công nghệ và kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. 

Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn. Ảnh: Bộ Giáo dục và Đào tạo

Tuy nhiên, tỉ lệ sinh viên theo học và nhập học mới có xu hướng giảm dần trong những năm gần đây, trừ lĩnh vực Toán và thống kê có sự cải thiện trong năm 2022.

Năm 2022, số sinh viên đại học được tuyển mới của khối này chỉ chiếm xấp xỉ 1,3% tổng số sinh viên tất cả các ngành. Ngay cả đối với khối học sinh các trường chuyên, được ưu tiên đầu tư, tỉ lệ chọn học các ngành này ở bậc đại học cũng không cao.

Theo số liệu thống kê tuyển sinh năm 2022 của Bộ Giáo dục và Đào tạo, trong 75 trường trung học phổ thông chuyên của cả nước, chỉ có 709 trên tổng số hơn 25.000 em trúng tuyển các trường đại học trong nước (2,8%) chọn học khối Toán và khoa học tự nhiên.

Điều đáng lo ngại là điểm xét tuyển bình quân của các sinh viên trúng tuyển của hầu hết các ngành này nằm ở mức trung bình và dưới trung bình tất cả lĩnh vực đào tạo (trừ nhóm ngành Toán học có đầu vào khá tốt trong một vài năm gần đây).

Thực trạng này đang là nguy cơ dẫn tới thiếu hụt nguồn nhân lực khoa học - công nghệ trình độ cao cho đất nước.

Về việc các ngành khoa học cơ bản khó tuyển sinh và chất lượng đầu vào chưa cao, Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn phân tích, vấn đề nằm ở quan hệ khép kín giữa nguồn nhân lực chất lượng cao, trình độ phát triển của nền kinh tế và nhu cầu của thị trường việc làm.

Thông thường, nếu không có sự can thiệp, điều tiết của Nhà nước, quan hệ này tuân thủ hoàn toàn quy luật thị trường.

Nếu trình độ phát triển của nền kinh tế còn thấp, thị trường việc làm sẽ không có nhu cầu cao về nguồn nhân lực khoa học - công nghệ, như vậy sẽ ít thí sinh chọn học những ngành khoa học - công nghệ. Và nếu nguồn nhân lực chất lượng cao khoa học - công nghệ chưa sẵn sàng thì cũng sẽ không thúc đẩy được đầu tư phát triển nền kinh tế tri thức.

Thứ trưởng Sơn cho biết, nếu không phát triển được khoa học cơ bản sẽ không có các công nghệ nền tảng và không có các công nghệ nền tảng thì sẽ không có công nghệ mũi nhọn.

Không có đủ nguồn nhân lực chất lượng cao về khoa học - công nghệ sẽ không thu hút được đầu tư vào lĩnh vực công nghệ cao, nền kinh tế sẽ đánh mất năng lực cạnh tranh.

Tuy nhiên, sự thiếu hụt nhân lực trong các ngành khoa học cơ bản sẽ không thể khắc phục được trong một thời gian ngắn, mà phải mất rất nhiều năm.

Nhiệm vụ đặt ra không chỉ là phải giữ các ngành khoa học cơ bản, mà còn phải phát triển mạnh hơn nữa, gia tăng cả về số lượng và chất lượng nguồn nhân lực.

Đảng và Nhà nước ta đã xác định nguồn nhân lực chất lượng cao cùng với khoa học - công nghệ là một trong ba đột phá chiến lược, vì vậy cần phải có cơ chế, chính sách đầu tư đột phá để hỗ trợ, thúc đẩy đào tạo nguồn nhân lực khoa học - công nghệ, trong đó có các ngành khoa học cơ bản phải đi trước một bước.

Luật Giáo dục đại học đã quy định về chính sách đầu tư cho giáo dục đại học, nhất là các cơ sở giáo dục đại học trọng điểm và các ngành đào tạo tạo đặc thù.

Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định số 32/2019/NĐ-CP trong đó quy định về cơ chế giao nhiệm vụ, đặt hàng đối với các dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước, tuy nhiên thực tiễn triển khai còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc.

"Hiện, Bộ Giáo dục và Đào tạo đang chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan hoàn thiện xây dựng Đề án đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ phát triển công nghệ cao để sớm trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Trong đó, sẽ có những đề xuất giải pháp cụ thể để hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực các ngành khoa học, kỹ thuật và công nghệ then chốt.

Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đang phối hợp với một số bộ, ngành để xây dựng một hệ thống thông tin theo dõi tình trạng việc làm của sinh viên tốt nghiệp và dự báo nhu cầu của các ngành đào tạo.

Đây sẽ là một công cụ hết sức quan trọng để hoạch định và điều chỉnh các chính sách, kế hoạch đào tạo, phát triển nguồn nhân lực của toàn ngành cũng như đối với từng cơ sở giáo dục đại học", Thứ trưởng Sơn cho biết.