Hiệu quả hoạt động của Liên minh sản xuất hạt giống lúa chất lượng cao AC5
Tổ chức mô hình liên minh, liên kết sản xuất hạt giống đạt tiêu chuẩn làm giống nhằm mục đích đảm bảo 2 bên cùng có lợi; phía nông dân có 1 nghề mới được chuyên môn hóa với tiến bộ kỹ thuật cao và sẽ đem lại thu nhập lớn; phía doanh nghiệp thông qua liên kết để thu mua lại sản phẩm đủ tiêu chuẩn làm giống để phục vụ sản xuất và kinh doanh.
Giống lúa AC5 là giống lúa mà Công ty Vĩnh Hòa, huyện Yên Thành đã mua bản quyền giống AC5 của Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm. Là giống duy nhất 2 lần đoạt giải vàng chất lượng. Giống này có ưu thế là giống lúa thuần sản xuất tại địa phương nên rất chủ động giống. Hiện nay, giá giống AC5 chỉ khoảng 35 ngàn đồng/kg nên hạ giá thành, đem lại lợi nhuận cao cho bà con nông dân. Trên địa bàn Nghệ An, từ vụ xuân 2005, giống AC5 đã được gieo cấy toàn xã Hoa Thành. Vụ đó cả huyện Yên Thành náo nức trước những thành công mà giống AC5 mang lại. Từ đó đến nay giống lúa AC5 lần lượt chiếm lĩnh ruộng đồng nhiều huyện như Yên Thành, Đô Lương, Diễn Châu, Hưng Nguyên... với năng suất bình quân 6,6 tấn/ha.
Với đặc tính chất lượng của AC5, qua thực tế tại tỉnh Nghệ An cũng như tại các tỉnh vùng đồng bằng Sông Hồng và Bắc Trung bộ đã cho thấy nhu cầu trồng lúa AC5 đang ngày càng nhiều. Bên cạnh đó Công ty TNHH Vĩnh Hòa đã có nhiều năm kinh nghiệm trong kinh doanh trong lĩnh vực khảo nghiệm sản xuất giống lúa chất lượng cao và đã có bản quyền sản xuất và kinh doanh nên khả năng tiếp cận thị trường là rất dễ dàng.
Từ năm 2006, HTX Diễn Liên đã tự phát ký kết hợp đồng với Công ty TNHH Vĩnh Hoà SX một số giống lúa chất lượng cao như AC5 và TL6. Sau mỗi vụ lúa, doanh nghiệp đã thu mua rất kịp thời lượng giống thu hoạch cho bà con xã viên. Tuy nhiên, thực tế quá trình phối hợp sản xuất cho thấy: đồng ruộng chưa được cải tạo hoàn chỉnh, trình độ sản xuất và thâm canh của nông dân còn hạn chế; cơ sở vật chất kỹ thuật để bảo quản, cất giữ hạt giống lúa chưa đảm bảo. Bà con nông dân chưa có tập quán vệ sinh đồng ruộng và bón phân hữu cơ, vi sinh, chưa biết cách áp dụng kỹ thuật nên dẫn đến chất lượng hạt giống còn kém. Trình độ quản lý sản xuất của HTX cũng như của các hộ nông dân còn thấp. Mặc dù nông dân đã có tập quán sản xuất lúa lâu đời nhưng do tập quán canh tác cũ nên việc áp dụng kỹ thuật mới gặp một số khó khăn, nhất là công tác chăm bón và sử dụng thuốc BVTV. Bên cạnh đó, việc tiêu thụ sản phẩm cũng chưa ổn định, làm cho bà con nông dân chưa yên tâm đầu tư sản xuất. Chính vì những lý do đó mà liên minh sản xuất giống lúa chất lượng cao AC5 đã được thành lập với mục tiêu là liên kết giữa DN, HTX và bà con nông dân để SX hạt giống đạt tiêu chuẩn nhằm bảo đảm cho 2 bên cùng có lợi. Phía bà con nông dân có một nghề mới được chuyên môn hoá bằng các tiến bộ kỹ thuật cao, mang lại thu nhập lớn; còn phía doanh nghiệp thông qua liên kết sẽ trực tiếp cung cấp hạt giống siêu nguyên chủng và nguyên chủng, phân bón và hướng dẫn kỹ thuật để cuối vụ thu mua lại sản phẩm tiêu chuẩn làm giống. Đồng thời, thông qua hoạt động của liên minh, HTX Diễn Liên sẽ đạt được 5 mục tiêu cụ thể: Thứ nhất, xây dựng một vùng nguyên liệu tập trung, ổn định, bền vững chuyên SX giống lúa chất lượng cao AC5 cho nông dân. Thứ 2, đưa cơ giới hoá vào SX, ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật nông nghiệp cao vào việc SX giống cây trồng cho nông dân. Thứ 3, áp dụng các quy trình SX giống lúa bằng bón phân hữu cơ vi sinh (thay thế phân vô cơ), cách khử chua phèn và vệ sinh đồng ruộng sau khi thu hoạch. Thứ 4, đưa cơ giới hoá vào khâu sau thu hoạch, sử dụng bao bì đựng... để tiêu chuẩn hóa sản phẩm. Thứ 5, tăng cường năng lực quản lý và năng lực chỉ đạo kỹ thuật cho đội ngũ cán bộ HTX...
Với tổng vốn đầu tư trên 7 tỷ đồng, trong đó, có gần 5 tỷ đồng vốn tự có của doanh nghiệp và người nông dân, còn lại trên 2 tỷ đồng từ nguồn vốn ACP (dự án cạnh tranh nông nghiệp), liên minh đầu tư mua sắm 3 máy liên hợp gặt đập (công suất 1.000m2/h), 8 máy tuốt lúa liên hoàn, 2 máy sấy (công suất 10 tấn/mẻ), 4 máy động cơ phun thuốc trừ sâu (công suất 3 ha/h/máy), 50 máy cày, bừa loại nhỏ, 2 máy bơm nước và 01 xe tải trọng tải 10 tấn). Liên minh đã thu hút 668 hộ dân tham gia với tổng diện tích đất 2 lúa trên 57 ha.
Điều mà HTX Diễn Liên quan tâm là làm sao để có các lúa giống chất lượng cao cho dân sản xuất, đầu ra ổn định và không bị ảnh hưởng bởi vấn đề “được mùa thì mất giá”. Bởi vì trong những năm qua, HTX Diễn Liên đưa vào SX nhiều loại giống mới có năng suất cao nhằm tăng thu nhập cho xã viên, nhưng giá lúa giống, nhất là lúa lai Trung Quốc tăng liên tục hàng năm khiến việc đầu tư thâm canh của người dân gặp khó khăn. Giống lúa lai Trung Quốc, vì nhiều lý do, thỉnh thoảng lại có vấn đề về chất lượng, giá thóc thương phẩm bán ra thấp. Kết quả xản xuất vụ Xuân năm 2011 – vụ đầu tiên trong chương trình hợp tác của liên minh đã bước đầu khẳng định được hiệu quả tích cực của mô hình liên kết này. Dù đầu vụ, thời tiết rét đậm, rét hại kéo dài làm cho một số diện tích mạ bị mất, làm giảm diện tích gieo trồng lúa AC5 từ 57ha còn 52ha nên tổng sản lượng không đạt kế hoạch đề ra nhưng năng suất vẫn tăng hơn so với dự kiến. Số lượng sản phẩm đạt tiêu chuẩn làm giống, bán cho DN chỉ đạt khoảng 50% với giá 8.900đ/kg nhưng nủa sản phẩm còn lại DN vẫn thu mua làm hàng thương phẩm với giá 8.000đ/kg – đảm bảo có lãi cho người nông dân. Theo tính toán của bà con nông dân thì 1ha giống lúa AC5 mang lại lợi nhuận khoảng 20 triệu đồng/vụ. Nhờ vậy mà từ chỗ chỉ quen sản xuất lúa thương phẩm, nay các hộ nông dân đã rất thích sản xuất lúa giống. Khi sản xuất lúa giống cho các công ty giống, bà con nông dân thu lợi nhuận gấp 1,5 lần so với sản xuất lúa thông thường.
Ngoài ra, dự án đã hỗ trợ bà con nông dân 40% tổng số tiền mua sắm một số trang thiết bị và vật tư phục vụ sản xuất. Đến thời điểm hiện nay, tố chức nông dân đã mua được 7 máy tuốt lúa, 15 máy cày nhỏ, gần 2300kg giống AC% và gần 80 tấn phân bón các loại. Dự án cũng hỗ trợ DN tổ chức được 12 lớp tập huấn về kế hoạch sản xuất và bảo quản giống, 2 lớp đào tạo cho đại diện tổ chức nông dân và DN về quản lý sản xuất hạt giống. Nhờ đó, toàn bộ nông dân được đào tạo, tập huấn kỹ thuật và khả năng quản lý sản xuất nông hộ. Bà con nông dân cũng được trang bị thêm các kiến thức KHKT mới trong sản xuất, nhất là sản xuất giống lúa.
Ngoài việc đào tạo tập huấn nâng cao năng lực cho nông dân, dự án cạnh tranh nông nghiệp còn hỗ trợ để doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường. Từ khi tham gia dự án, công ty TNHH Vĩnh Hòa đã có nhiều cơ hội để tham gia hội chợ, xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu. Nhờ vậy mà hiện nay thương hiệu gạo xứ Nghệ AC5 và hạt giống lúa AC5 của công ty đã có chỗ đứng trên thị trường. Hiện công ty đang tiếp tục khảo nghiệm và đưa vào một số giống lúa mới vào sản xuất và bao tiêu sản phẩm cho nông dân.
Theo đánh giá của Sở NN & PTNT Nghệ An thì giống lúa AC5 là một giống lúa chất lượng cao, cơm thơm, dẻo, mềm, thời gian sinh trưởng ngắn, năng suất bình quân cao đạt 65 tạ/ha, dễ chăm sóc, đầu tư ít hơn và chủ động nguồn giống hơn các giống lúa lai cấy đại trà tại Nghệ An. Giống AC5 đem lại giá trị kinh tế cao, chất lượng thương phẩm tốt, có thể sản xuất hàng hoá, nhất là gạo an toàn, chất lượng cao. Nghệ An cũng có kế hoạch sử dụng AC5 thay thế dần một phần diện tích các giống lúa thuần khác như Khang dân, Q5, Bắc thơm số 7...), đồng thời để sản xuất gạo chất lượng cao nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người dân. Vì vậy mà nhu cầu về hạt giống lúa AC5 ngày càng lớn.
Hy vọng rằng, với sự hỗ trợ của Dự án cạnh tranh nông nghiệp, liên minh sản xuất hạt giống lúa chất lượng cao AC5 sẽ trở thành một mô hình liên kết sản xuất giữa DN và tổ chức nông dân bền vững và phổ biến không chỉ trên lĩnh vực giống mà tất cả các sản phẩm nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Nghệ An.
(Lê Hằng)
