• Tweet

Thời điểm này cũng chính là vụ thu hoạch chính hạt cây bo bo của người dân vùng cao Nghệ An. Ngay trên đường vào bản Huồi Mú, xã Huồi Tụ, huyện Kỳ Sơn có thể bắt gặp những lán trại được bà con dựng lên làm nơi chế biến, sấy khô hạt bo bo. Những ngày trời mưa, không có nắng, người dân thường thu hái từ rừng hoặc trên các nương rẫy để về luộc, rồi đốt củi sấy khô đem bán.

Bản Huồi Mú có trên 80 hộ dân. Gần như nhà nào cũng đều thu hái cây bo bo để sơ chế đem bán cho các tư thương vào thu mua tận nơi. Nhà Vừ Vả Cu chỉ có 2 vợ chồng nhưng từ giữa tháng 7 đến nay, cũng đã làm được trên 3 tạ khô hạt cây bo bo. Đây là nguồn thu nhập không hề nhỏ của gia đình so với phát nương làm rẫy.  Anh Vừ Vả Cu cho biết: “Từ đầu vụ đến nay, nhà anh cũng đã thu hoạch được 7 – 8 tạ quả tươi, đem phơi khô cũng được khoảng 3 – 4 tạ. Với giá 25.000 đ như hiện nay, vụ này bán cũng được 7 triệu đồng”

Cây Bo Bo

Cây bo bo được đồng bào Thái gọi là Mạc Cà, còn đồng bào Mông gọi là Chi Khầu, thuộc họ gừng, thích hợp và sống dưới các tán là rừng, có độ cao trên 700 m. Ở các huyện miền núi của Nghệ An như Kỳ Sơn, Tương Dương, Con Cuông, Quế Phong và một số địa phương khác là địa bàn phân bố chủ yếu của giống cây này. Năm năm trở lại đây, tư thương bắt đầu thu mua từ người dân thông qua thu hái từ rừng. Trước đây 1 kg hạt bo bo sấy khô giá khoảng 5000 – 7.000đ. Tuy nhiên đến năm 2013, giá đã tăng cao một cách đột biến, có lúc đến 30.000đ một kg hạt khô.

Năm nay, vườn cây bo bo của gia đình ông Vi Văn Điền, ở bản Na, xã Nậm Nhoóng, Quế Phong cũng có thể cho thu nhập ước đạt 30 triệu đồng. Tuy nhiên, giá cả đầu ra vẫn chưa ổn định. Ông Vi Văn Điền cho biết thêm “Cây bo bo so với các giống cây trồng khác là rất khá nhưng giá cả vẫn chưa ổn định. Hoàn toàn phụ thuộc vào tư thương. Nếu nhà nước có công ty thu mua, giá cả ổn định thì sẽ mở rộng và phát triển nữa”.

Người dân sấy khô hạt Bo Bo

Thực tế, việc thu mua loại lâm sản từ rừng như hạt cây bo bo từ nhiều năm nay đều phụ thuộc hoàn toàn vào tư thương. Và cho đến thời điểm hiện nay, vẫn chưa có bất cứ doanh nghiệp nào đứng ra bao tiêu sản phẩm của người dân. Thông tin về thị trường tiêu thụ cũng như mục đích sử dụng của hạt cây bo bo vẫn chưa rõ ràng đối với người dân cũng như người thu gom cho các đại lý lớn.

Đại lý Huyền Hồng là một trong 4 đại lý lớn thu mua hạt bo bo ở huyện Kỳ Sơn. Theo chủ đại lý cho biết, thu mua hạt bo bo này chỉ mang tính thời vụ. Những năm trước, lượng thu mua có thể gần 40 tấn khô nhưng năm nay số lượng thu mua đã sụt giảm, chỉ đạt trên dưới 31 tấn. Tuy nhiên kế hoạch thu mua sản phẩm này hàng năm thì cả chính quyền, tư  thương cũng hoàn toàn không thể biết. Chị Trần Thị Huyền – Đại lý Huyền Hồng – Khối 4 – TT Mường Xén – Kỳ Sơn khẳng định: “Em thu mua cũng chủ yếu nhập ở nội địa, còn các đại lý lớn xuất đi đâu hoặc làm gì em cũng không biết”

Thông tin về thị trường tiêu thụ các đại lý cũng không hay biết

Như vậy, có thể khẳng định, với những thông tin về thị trường và mục đích của cây bo bo như hiện nay đang tạo ra những nguy cơ tiềm ẩn. Bởi khi thị trường tiêu thụ sản phẩm hạt cây bo bo ngừng mua, hoặc hạ giá thấp sẽ để lại hậu quả đối với các tư thương và người dân Trong khi đó, vì lợi ích trước mắt, trong hai năm trở lại đây, bà con đồng bào đã không ngừng mở rộng và phát triển các diện tích cây bo bo. Nó không chỉ được chăm sóc, khoanh nuôi ở các diện tích rừng tự nhiên, giống cây này đã được trồng ở các nương rẫy, vườn nhà. Bản thân chính quyền các địa phương cũng chưa thống kê, nắm đầy đủ thông tin và có các biện pháp quản lý về mặt nhà nước một cách phù hợp. Về vấn đề này, ông Bùi Trầm – Chủ tịch UBND huyện Kỳ Sơn cho biết, huyện không đề ra chỉ tiêu kế hoạch để phát triển các diện tích cây bo bo. Các hộ dân nhận thấy lợi ích kinh tế nên chủ yếu phát triển một cách tự phát.

Trao đổi với lãnh đạo Sở NN và PTNT, ông Nguyễn Tiến Lâm cho biết, việc phát triển cây bo bo sẽ đem lại lợi ích trong việc tăng độ che phủ rừng và tạo nguồn thu nhập trước mắt cho người dân. Tuy nhiên, với thực tế phát triển mở rộng diện tích cây bo bo một cách tự phát trên nương rẫy, vườn nhà như hiện nay, vấn đề cần phải được quan tâm.
   

Quan điểm của ngành nông nghiệp là vậy nhưng ở Quế Phong, ngay từ thời điểm năm 2011, cây bo bo đã được xây dựng mô hình thử nghiệm. Qua đánh giá về hiệu quả, thời gian tới địa phương đang có kế hoạch để phát triển, nhân rộng.

Không thể phủ nhận những lợi ích từ cây bo bo đem lại cho người dân vùng cao. Nhưng thị trường đầu ra sản phẩm cây bo bo chưa rõ ràng, sử dụng vào mục đích gì, thì việc phát triển một cách tự phát, thiếu sự quản lý hay có sự quản lý về mặt nhà nước sẽ để lại hậu quả khôn lường. Nhất là khi sản lượng từ hạt cây bo bo sẽ tăng cao trong những năm tới. Thậm chí, ngay cả khi định hướng rõ thị trường, người dân cũng sẽ đối diện với không ít rủi ro và hậu quả cũng chính người dân là đối tượng phải gánh chịu. Câu chuyện trồng ớt để bán cho tư thương Trung Quốc với người dân Nghệ An và một số nông sản ở nhiều địa phương khác trên khắp cả nước vẫn là những bài học chưa bao giờ cũ./.

(Thái Dương – Hữu Song - Vân Thanh - Ngọc Tăng)