Thêm dấu hiệu bất thường ở mỏ đá ruby - saphir Châu Bình: Kết quả khai thác trái ngược báo cáo thăm dò!

Báo cáo thăm dò nói gì?

Sau khi Baonghean.vn ngày 4/12/2025 đăng tải bài viết “Dấu hiệu bất thường ở mỏ đá ruby - saphir Châu Bình”, chúng tôi được cơ quan chức năng cho phép tiếp cận báo cáo thăm dò khu mỏ ruby - saphir đồi Tỷ - khe Mét, Quỳ Châu, tỉnh Nghệ An do Công ty CP Đá quý và Vàng Hà Nội thực hiện.

Ở tài liệu này, lịch sử vùng mỏ đá quý ruby - saphir Châu Bình được khái quát: Từ những năm 1980-1990 đã có những phát hiện, khoanh định được các khu vực bãi Triệu, khe Mét, đồi Tỷ... có triển vọng về đá quý ruby- saphir. Giai đoạn năm 1990 - 1991, người dân địa phương và từ nhiều nơi khác kéo đến đào bới, khai thác bừa bãi, có thời điểm lên tới hàng vạn người, gây tổn thất một lượng lớn đá quý.

Mỏ ruby - saphir khu vực đồi Tỷ - khe Mét, xã Châu Bình. Ảnh: Vĩnh Hoàng

Tài liệu cũng cho biết, bắt đầu từ năm 1991, tại vùng mỏ đá quý ruby - saphir Châu Bình đã có một số đơn vị khai thác đá quý được thành lập, và đã tổ chức khai thác trên diện tích được cấp giấy phép. Song, do chưa xác định được khu vực có triển vọng để tiến hành thăm dò và khai thác nên bị thua lỗ, phải đình chỉ khai thác hoặc giải thể.

Riêng với Xí nghiệp Đá quý Nghệ An (tiền thân của Xí nghiệp Đá quý và Khoáng sản Nghệ An thuộc Công ty CP Đá quý và Vàng Hà Nội), từ năm 1992 đến năm 1995 đã tổ chức khai thác tại khu mỏ Hố Tỷ - Mồ Côi, thu được 75kg ruby với tổng giá trị 3 triệu USD.

Từ tháng 5/1995, Xí nghiệp Đá quý Nghệ An tạm dừng khai thác để tiến hành thăm dò phần thân khoáng ở dưới sâu của hai thân khoáng Hố Tỷ và Mồ Côi. Đến cuối năm 2000, Công ty Đá quý và Vàng Nghệ An phục hồi sản xuất, khai thác tận thu tại phần đầu của thân khoáng I. Kết quả trong 3 tháng khai thác được khoảng 9kg ruby, giá trị ước tính khoảng 600.000 USD.

Lối vào mỏ ruby - saphir Châu Bình; tấm biển cổng Xí nghiệp Đá quý và Khoáng sản Nghệ An; thiết bị máy móc khai thác trong khu vực mỏ. Ảnh: Nhật Lân

Từ tháng 9/2003 đến tháng 12/2006, Xí nghiệp Đá quý và Khoáng sản Nghệ An tiến hành thăm dò theo các Giấy phép thăm dò khoáng sản số 992/GP - ĐCKS ngày 22/4/2002 của Bộ Công nghiệp; số 37/GP- BTNMT ngày 12/1/2006 của Bộ Tài nguyên và Môi trường (cũ). Qua thăm dò, xác định được 3 thân khoáng với những kết quả cụ thể về chất lượng, hàm lượng, trữ lượng đá quý.

Trong đó, thân khoáng I ở vị trí phía Bắc đồi Tỷ, kéo dài theo hướng Tây Bắc - Đông Nam. Kết quả thăm dò xác định hàm lượng đá quý đạt từ 0,21 - 10,10g/m3. Thành phần khoáng vật quặng chủ yếu là đá quý, trong đó, ruby chiếm 37,99%, sapphir chiếm 33,98%, corindon chiếm 28,03%.

Ở thân khoáng II, có vị trí phân bố sườn phía Tây Nam đồi Mồ Côi. Hàm lượng đá quý từ 3,80 - 7,25 g/m3 . Thành phần khoáng vật quặng chủ yếu là đá quý, trong đó, ruby chiếm 40,17%, sapphir chiếm 33,31%, corindon chiếm 26,52%.

Thân khoáng III có vị trí phân bố tại sườn phía Tây Nam đồi Mồ Côi, song song phía trên thân khoáng II. Hàm lượng đá quý từ 3,58g/m3 đến 7,20g/m3, trong đó, ruby chiếm 40,13%, sapphir chiếm 36,16%, corindon chiếm 23,71%.

Khu vực được xác định là thân khoáng I, mỏ đá ruby - saphir Châu Bình được xác định có hoạt động khai thác. Ảnh: Vĩnh Hoàng

Công tác lấy mẫu và tuyển mẫu trong các công trình thu được 54 mẫu. Tất cả 54 mẫu đá quý đều được Trung tâm Nghiên cứu - Kiểm định đá quý và vàng (thuộc Công ty CP Đá quý và Vàng Hà Nội) phân loại, phân cấp chất lượng cho thấy có những đặc điểm chung: ruby có màu đỏ đậm, đỏ, màu hồng, hồng tươi; saphir có màu đỏ hơi nhạt, đỏ phớt tím, hơi phớt đỏ da cam, đỏ nhạt đậm hơi tươi; corindon có màu nâu, nâu hơi xỉn.

Từ đây, Công ty CP Đá quý và Vàng Hà Nội đưa ra kết luận, là đã làm rõ được 3 thân khoáng đá quý có triển vọng, xác định được trữ lượng 122 và tài nguyên 333 là 429,75kg. Trong đó trữ lượng 122 là 241,08 kg; tài nguyên 333 là 188,67kg. Đồng thời báo cáo, khu mỏ này có thể tiến hành khai thác bằng phương pháp lộ thiên…

Báo cáo khai thác có đáng tin cậy?

Với báo cáo kết quả thăm dò nêu trên, là một trong những căn cứ để tháng 9/2020, Bộ Tài nguyên và Môi trường (cũ) cấp Giấy phép số 167/GP-BTNMT cho Công ty CP Đá quý và Vàng Hà Nội được khai thác đá quý ruby - saphir tại khu mỏ đồi Tỷ - khe Mét, xã Châu Bình.

Giấy phép nêu rõ: Diện tích khai thác 4,7ha; trữ lượng đá quý được phép khai thác hơn 229kg; công suất thiết kế 50kg/năm; thời hạn khai thác 5 năm 7 tháng. Với các thông số này, theo tính toán, sau khi khai thác, mỏ đá quý phải tạo ra sản lượng nhất định, và sẽ có đóng góp cho ngân sách Nhà nước. Thế nhưng, thực tế lại hoàn toàn trái ngược.

Giấy phép khai thác số 167/GP-BTNMT của Bộ Tài nguyên và Môi trường (cũ) cho phép Công ty CP Đá quý và Vàng Hà Nội được phép thực hiện Dự án khai thác mỏ ruby – saphir khu vực đồi Tỷ - khe Mét, xã Châu Bình. Ảnh: Nhật Lân

Trong báo cáo định kỳ hoạt động khai thác khoáng sản gửi cơ quan quản lý Nhà nước hồi tháng 1/2025, Công ty CP Đá quý và Vàng Hà Nội thông tin, sản lượng khai thác thực tế đến hết ngày 31/12/2024 là 0kg đá quý. Các chỉ tiêu liên quan như khối lượng khoáng sản nguyên khai, khoáng sản sau chế biến, sản phẩm phụ thu hồi, và cả các khoản thuế tài nguyên, thuế xuất khẩu đều bằng 0.

Việc một mỏ đá quý được đánh giá có trữ lượng hàng trăm kg, được cấp phép khai thác với công suất 50kg/năm, nhưng sau nhiều năm vẫn không ghi nhận sản lượng khai thác, đã đặt ra dấu hỏi về tính thống nhất giữa hồ sơ thăm dò và kết quả khai thác thực tế. Những băn khoăn này không chỉ xuất phát từ dư luận, mà còn được chính cơ quan quản lý Nhà nước ghi nhận trong quá trình kiểm tra thực địa.

Một điểm đổ đất đá thải trong mỏ đá ruby - saphir Châu Bình. Ảnh: Nhật Lân

Theo kết quả kiểm tra của Tổ công tác liên ngành theo Quyết định số 133/QĐ-SNNMT ngày 17/4/2025 của Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An, doanh nghiệp đã tổ chức khai thác tại khai trường số I phía Nam khu mỏ, áp dụng phương pháp khai thác lộ thiên theo lớp, khai thác từ trên xuống, với khối lượng đất đá bóc tách ước tính khoảng 9.000m³.

Đối chiếu với hồ sơ thăm dò khoáng sản đã được phê duyệt, cơ quan chức năng xác định hoạt động khai thác đã đi vào thân khoáng I - khu vực được đánh giá có trữ lượng đá quý. Tuy nhiên, kết quả khai thác vẫn được doanh nghiệp báo cáo là không thu được sản lượng đá quý.

Trước sự khác biệt giữa hồ sơ thăm dò và báo cáo khai thác, Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An đã có văn bản đề nghị Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam chủ trì phối hợp kiểm tra, làm rõ thực tế tại mỏ ruby - saphir Châu Bình.

Ngày 11/12/2025, Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam ban hành Văn bản số 3558/ĐCKS-PCKS về việc khai thác mỏ ruby - saphir tại đồi Tỷ - khe Mét, đề nghị Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An kiểm tra thực địa, xác định khối lượng đất đá đã đào bóc; đồng thời xem xét việc giữ nguyên hiện trạng các khu vực có dấu hiệu sai lệch địa chất để phục vụ đối chứng.

Nội dung văn bản cho thấy, cơ quan quản lý cấp Trung ương cũng đặt vấn đề cần làm rõ: Có hay không đá quý trong phần thân khoáng đã khai thác; có hay không hành vi gian lận trong việc kê khai sản lượng khai thác khoáng sản?

Trong mỏ đá ruby - saphir có nhiều những cồn đất đá thải được cho là đã đào từ thân khoáng. Ảnh: Nhật Lân

Trước đó, Báo và phát thanh, truyền hình Nghệ An đã đăng tải bài viết “Dấu hiệu bất thường ở mỏ đá ruby - saphir Châu Bình” trên Baonghean.vn ngày 4/12/2025, phản ánh thực tế rất đáng buồn: Mỏ đá quý được cấp Bộ cấp giấy phép khai thác nhưng không tạo ra giá trị, tiềm ẩn nguy cơ thất thoát tài nguyên.

Việc Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam chính thức có ý kiến như trên, cho thấy những “vết gợn” tại mỏ đá quý ruby - saphir tại đồi Tỷ - khe Mét đã vượt ra ngoài phạm vi nghi vấn thông thường, cần được xem xét một cách khách quan, toàn diện.

Để trả lời câu hỏi: Vì sao một mỏ đá quý được đánh giá có trữ lượng đáng kể lại không thu được sản lượng khi khai thác? Và, có hay không hành vi gian lận trong kê khai sản lượng khai thác ở mỏ ruby - saphir Châu Bình?