• Tweet

Mâm ngũ quả - ước muốn của người Việt trên ban thờ tổ tiên

Tục Mâm Quả ngày Tết là một nét đẹp của dân tộc Việt Nam nhắc nhở cháu con luôn biết ơn và tưởng nhớ ông bà tổ tiên, và bộc lộ lòng ước mong một năm mới an khang, may mắn, tốt đẹp.

Cùng với bánh chưng xanh, câu đối đỏ thì mâm ngũ quả là thứ không thể thiếu trên bàn thờ của mỗi gia đình người Việt. Không chỉ làm cho không gian cúng thêm ấm áp, hài hòa, rực rỡ, mâm ngũ quả còn thể hiện sinh động ý tưởng triết lý - tín ngưỡng - thẩm mỹ và là nơi gửi gắm ước nguyện của mỗi gia đình.

Bày mâm ngũ quả, Mâm ngũ quả chuẩn, Mâm ngũ quả, Bày mâm ngũ quả chuẩn, mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả chuẩn Phúc quý thọ khang ninh, ngũ quả tết.

Cứ vào khoảng 29, 30 tháng Chạp, nhà nào cũng lau dọn ban thờ, sửa soạn, bày biện mâm ngũ quả Tết.

Mâm ngũ quả thường có 5 loại quả được bày trên một cái mâm bằng gỗ tiện, sơn son, có chân, gọi là mâm bồng. Cũng có nhà bày trên một cái đĩa to rồi đặt trên chồng bánh chưng để tạo dáng cao, uy nghiêm, thành kính.

Ngũ quả là ngũ phúc lâm môn

Theo quan niệm về Nho giáo thì xuất xứ của mâm ngũ quả có liên quan đến quan niệm triết lý Khổng giáo của Phương Đông, thế giới được tạo nên từ 5 bản nguyên (5 yếu tố cấu thành vũ trụ) gọi là “ngũ hành”: Kim - Mộc - Thuỷ - Hỏa - Thổ tương ứng với các màu trắng, xanh, đen, đỏ, vàng. Ngoài ra, “ngũ” còn thể hiện ước muốn của người Việt đạt được ngũ phúc lâm môn là: Phúc, Quý, Thọ, Khang, Ninh.

Còn theo quan niệm của dân gian thì “quả” trái cây được xem như biểu tượng cho thành quả lao động một năm. Ông cha ta chọn 5 loại trái cây để cúng đêm giao thừa là ngụ ý rằng: Những sản vật này đựơc kết tinh từ công sức, mồ hôi, nước mắt của con người lao động, kính dâng lên đất trời, thần thánh trong giờ phút linh thiêng của vũ trụ vạn vật sinh tồn. Tư tưởng, hình ảnh ấy đã ăn sâu vào tâm thức của người Việt Nam bao đời nay.

Tùy theo từng vùng, miền với đặc trưng về khí hậu, sản vật và quan niệm riêng mà người ta chọn các loại quả khác nhau để bày mâm ngũ quả.

Đã gọi là ngũ quả thì nhất thiết phải là 5 loại quả. Nhưng các vùng, các miền do mùa xuân hoa trái khác nhau, nên mâm ngũ quả cũng khác nhau như: chuối, bưởi, phật thủ, dưa hấu, cam, quýt, dừa, na, hồng xiêm, táo...

Mỗi thứ quả mang một ý nghĩa: Chuối-phật thủ: như bàn tay che chở. Bưởi-dưa hấu: căng tròn, mát lành, hứa hẹn năm mới đầy ngọt ngào, may mắn. Hồng-quýt: rực lên màu sắc mạnh mẽ, tượng trưng cho sự thành đạt…

Ở Thủ Dầu Một, ngày Tết hầu như nhà nào cũng có mâm lễ: Long-Lân (Ly)-Quy-Phụng (Phượng). Kết từ hoa quả-tứ linh hoàn toàn mang tính hình tượng như hoa quả kết thành hình, thể hiện lòng thành của con cháu tưởng nhớ gia tiên, cảm tạ ơn trời, ơn đất.

Bày mâm ngũ quả, Mâm ngũ quả chuẩn, Mâm ngũ quả, Bày mâm ngũ quả chuẩn, mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả đẹp, bày mâm ngũ quả chuẩn Phúc quý thọ khang ninh, ngũ quả tết.

Mâm ngũ quả trong Nam khác so với ngoài Bắc

Trên mâm ngũ quả ở ngoài Bắc thường có: Bưởi, đào, quýt hoặc quất, chuối, hồng. Có khi người ta thay bưởi bằng quả phật thủ hoặc quả lựu. Mâm ngũ quả trong Nam vẫn cứ giữ nguyên truyền thống là mãng cầu, sung, dừa xiêm, đu đủ, xoài.

Cụ thể, mâm ngũ quả của người Bắc bao giờ cũng có nải chuối màu xanh, tương ứng với hành mộc. Chính giữa nải chuối bày quả bưởi màu vàng, tương ứng với hành thổ. Nhiều người cũng dùng quả phật thủ hay quả lựu chín vàng thay cho quả bưởi. Xen kẽ giữa chuối, bưởi là hồng xiêm (nho, mận) màu sẫm tượng trưng cho hành thủy, đào (roi) màu trắng, sáng tượng trưng cho hành kim và thanh long (táo, dưa hấu, ớt) màu đỏ tượng trưng cho hành hỏa.

Không chỉ tượng trưng cho ngũ hành, mỗi loại quả còn có một ý nghĩa riêng mà thông qua đó, gia chủ gửi gắm mong muốn, ước nguyện của mình, như: chuối, phật thủ-được bao bọc, che chở, bưởi-phúc lộc viên mãn, thanh long-phát tài phát lộc, lựu-đông con nhiều cháu, đào-thăng tiến, táo đỏ-phú quý, quất-sung túc… Nhìn tổng thể, mâm ngũ quả có sự hài hòa của màu sắc, phong phú về ý nghĩa.

So với người Bắc, người miền Nam lại trọng về ý nghĩa các loại quả hơn nên mâm ngũ quả thường bao gồm: mãng cầu, sung, dừa xiêm, đu đủ, xoài. Trong đó, mãng cầu là cầu chúc cho mọi điều đều như ý; quả dừa, phát âm tương tự như "vừa", có nghĩa là không thiếu; quả sung - sung mãn về sức khỏe, tiền bạc; quả đu đủ có nghĩa mang đến một năm mới được đầy đủ, thịnh vượng; quả xoài, phát âm na ná như là "xài" - cầu mong cho tiêu xài không thiếu thốn. Khi đọc phát âm của những loại quả này tương tự câu “cầu sung vừa đủ xài” hay “cầu vừa đủ xài sung”.

Riêng với người miền Trung lại không quá câu nệ về hình thức hay ý nghĩa của các loại quả, nên mâm ngũ quả ngày Tết của mỗi nhà lại khác nhau, quả gì cũng được miễn tươi ngon và gia chủ thành tâm dâng kính tổ tiên. Có thể kể đến một số loại quả thường thấy như: thanh long, dưa hấu, dứa, mãng cầu, cam, quýt, hồng, na…

Do hoa quả ngày càng đa dạng nên mâm ngũ quả cũng phong phú hơn. Không chỉ có ngũ quả mà có đến bát, cửu, thập quả, tuy nhiên tên gọi mâm ngũ quả vẫn không thay đổi.

Mâm ngũ quả Tết chính là nét đặc trưng văn hóa của người Việt, dù có sự khác nhau giữa các vùng, miền nhưng trên hết đều thể hiện sự thành kính hướng về nguồn cội tổ tiên và ước mong một năm mới xum họp, an khang, hạnh phúc, đủ đầy.

Ý nghĩa các loại quả trêm mâm ngũ quả

- Nải chuối như bàn tay ngửa, hứng lấy nắng sương đọng thành quả ngọt và che chở, bảo bọc

- Bưởi, dưa hấu: căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn

- Phật thủ giống như bàn tay của Phật, chở che cho con người.

- Hồng, quýt rực lên màu sắc mạnh mẽ, tượng trưng cho sự thành đạt.

- Lê (hay mật phụ), ngọt thanh ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.

- Lựu, nhiều hạt, tượng trưng cho con đàn cháu đống.

- Đào thể hiện sự thăng tiến.

- Mai, do điển phiếu mai, con gái phải có chồng, hạnh phúc, không cô đơn.

- Táo (loại trái to màu đỏ tươi) có nghĩa là phú quý.

- Thanh long - ý rồng mây gặp hội.

- Quả trứng gà có hình trái đào tiên - lộc trời.

- Dừa có âm tương tự như là “vừa”, có nghĩa là không thiếu.

- Sung gắn với biểu tượng sung mãn về sức khỏe hay tiền bạc.

- Đu đủ mang đến sự đầy đủ thịnh vượng.

- Xoài có âm na ná như là “xài”, để cầu mong cho tiêu xài không thiếu thốn.

Những lưu ý khi bày mâm ngũ quả Tết

- Vì mâm ngũ quả sẽ bày trên bàn thờ trong suốt những ngày Tết nên không nên mua quả sớm quá để đảm bảo trong quá trình bày quả không bị hỏng.

- Khi mua chọn những quả già nhưng chưa chín hẳn. Chuối phải màu xanh, cứng cáp để có thể đỡ được những quả khác.

- Không rửa quả trước khi bày mà chỉ dùng khăn ẩm lau sạch quả. Việc rửa quả sẽ khiến quả sớm bị héo, hỏng, không để được lâu.

Theo Thể thao&Văn hóa