Ý nghĩa quan trọng của ngày Rằm tháng Giêng đối với người Việt

Theo cuốn sách "Phong tục thờ cúng của người Việt" (Nhà xuất bản Văn hoá - Thông tin), Tết Nguyên tiêu còn gọi là Tết Thượng Nguyên, bởi theo sau còn có Tết Trung Nguyên (rằm tháng Bảy) và Tết Hạ Nguyên (rằm tháng Mười).

Ngày này còn được coi là “Tết muộn” vì diễn ra ngay sau Tết Nguyên đán. Vào dịp này, các gia đình không may có người thân bị ốm hay đi vắng vào đúng dịp năm mới có cơ hội được về đoàn tụ cũng gia đình.

Có tích cho rằng, tết Nguyên tiêu là ngày Vía Phật, tất cả những may mắn của năm mới đều ở ngày này. Lại có tích thứ hai, thời xưa có một vị vua cứ đến ngày rằm tháng Giêng cho mời các trạng nguyên vào hầu triều để nói chuyện đầu năm rồi cùng tham dự yến tiệc.

Cũng có quan niệm cho rằng ngày Tết Nguyên tiêu là ngày rằm đầu tiên của dòng họ, tổ tiên trong năm mới, chúng ta cần phải lễ tổ tiên trong gia đình.

Treo đèn, kết hoa ngày Rằm tháng Giêng

Ngày Rằm tháng Giêng, người Việt thường đi chùa lễ Phật hoặc các đền miếu, di tích lịch sử để cầu bình an, tốt lành cho bản thân và gia đình. Đây cũng là dịp để các thành viên trong gia đình cùng chuẩn bị mâm cơm cúng, đứng trước bàn thờ tổ tiên nhớ về công đức của các bậc sinh thành, nhớ về nguồn cội.

Tuỳ vào điều kiện kinh tế và phong tục tập quán mà mỗi gia đình, vùng miền có mâm cỗ cúng khác nhau. Nhưng tựu chung lại đều thể hiện lòng tấm lòng thành kính đối với Phật, thánh, ông bà, tổ tiên.

Theo phong tục truyền thống, trước đây vào đêm 15.1 âm lịch (đêm Rằm tháng Giêng), nơi đâu cũng treo đèn, kết hoa, ngâm thơ, bình thơ và thực hiện các nghi lễ cúng Rằm. Mặc dù hiện nay đã hạn chế rất nhiều, nhưng phong tục đêm Rằm tháng Giêng đã trở thành nét sinh hoạt văn hoá truyền thống mang đậm chất thơ của dân tộc.

Người xưa vẫn câu “Cúng cả năm không bằng Rằm tháng Giêng”. Bởi vậy mà từ lâu, trong tâm thức người Việt, ngày Rằm tháng Giêng cũng quan trọng chẳng kém Tết Nguyên đán. Những giá trị tâm linh, giá trị nhân văn mà ngày Rằm tháng Giêng đem lại, sẽ trở thành hành trang để con người vững tin bước vào một năm mới với tâm thế lạc quan, tin tưởng vào những điều tốt đẹp.

Mâm cúng Rằm tháng Giêng năm 2024 đầy đủ, trọn vẹn nhất

Rằm tháng Giêng là ngày trăng tròn đầu tiên trong năm mới, nhằm ngày 15/1 âm lịch hàng năm. Vì thế, ngày Rằm này còn được gọi là tết Nguyên tiêu. Năm 2024, Rằm tháng Giêng rơi vào thứ 7, ngày 24/2 dương lịch. 

Theo truyền thống, mâm cúng Rằm tháng Giêng 2024 bao gồm: mâm cỗ chay cúng trời Phật và mâm cỗ mặn cúng gia tiên.

Mâm cỗ chay cúng Rằm tháng Giêng. Ảnh minh họa

Mâm cỗ chay cúng trời Phật gồm: Hoa quả, chè xôi, các món đậu, bánh trôi nước… Điểm đặc biệt trên mâm cỗ chay là sự hiện diện của bánh trôi nước. Ý nghĩa của việc ăn bánh trôi ngày tết Nguyên tiêu là mong muốn mọi việc quanh năm được hanh thông, trôi chảy.

Mâm lễ mặn cúng Rằm tháng Giêng không thể thiếu thịt gà, xôi gấc, bánh chưng. Trong đó, gà là vật cúng tế linh thiêng nhất, còn xôi gấc có màu đỏ mang ý nghĩa may mắn. Gia chủ có thể chuẩn bị thêm canh măng, bóng bì, canh miếng, canh mọc, giò chả, nem…

Tùy theo vùng miền, lễ vật và các món ăn trên mâm cúng Rằm tháng Giêng có khác biệt. Nếu như miền Bắc có chân giò hầm măng khô, canh bóng thả, nem rán thì miền Trung thường cúng thịt lợn, giá chua, giò chả. Người miền Nam lại cúng Rằm tháng Giêng với canh khổ qua, thịt kho tàu, chả giò, gỏi tôm thịt…

Ngoài thức ăn, mâm cúng Rằm tháng Giêng không thể thiếu các đồ lễ như: Hương, hoa tươi, vàng mã, đèn nến, trầu cau, rượu… 

Mâm cỗ mặn cúng Rằm tháng Giêng. Ảnh minh họa

Tuy nhiên, nghệ nhân ẩm thực dân gian Phạm Thị Ánh Tuyết (Hà Nội) lưu ý, việc bày biện mâm cúng ngày Rằm tháng Giêng căn cứ vào điều kiện kinh tế của mỗi gia đình và phong tục tập quán vùng miền. Mâm lễ to hay nhỏ không quan trọng bằng sự thành tâm.

“Nhiều gia đình quan niệm mâm cúng Rằm tháng Giêng phải to, nhiều món ăn. Quan niệm này không phù hợp với hoàn cảnh của các gia đình trẻ, ít người. 

Vì vậy, Rằm tháng Giêng không nhất thiết phải bày biện mâm cao cỗ đầy. Gia chủ nên tùy tiền biện lễ sao cho phù hợp, tránh lãng phí”, nghệ nhân Ánh Tuyết đưa ra lời khuyên.