Phát hiện gần 680 hiện vật khi khai quật khảo cổ phế tích tháp Đại Hữu lần 2​

Bệ thờ được tạc trên chất liệu đá cát kết.

Đợt khai quật này diễn ra từ ngày 9/5 đến ngày 10/7 trên diện tích khoảng 300m2. Quá trình khai quật làm xuất lộ toàn bộ phần thân tháp, nền móng tiền sảnh phía Đông; nền móng chân đế phía Bắc và một phần nền móng chân đế phía Nam, Tây. Tháp có cửa ra vào phía Đông và hệ thống cửa giả.

Bình diện tháp Đại Hữu có quy mô lớn hơn với các tháp Champa khác, nằm trên vị trí cao nhất của đỉnh núi Đất, các chuyên gia cho rằng, kiến trúc xuất lộ trong hố khai quật là ngôi tháp chính (hay còn gọi là Kalan). Chính giữa lòng tháp là hố thiêng - kiến trúc trung tâm của ngôi tháp, nằm dưới nền gạch kiến trúc tháp. Kích thước hố thiêng tương đương với lòng tháp (3,8 m x 3,8 m), độ sâu 1,24 m. Trung tâm hố thiêng là trụ thiêng có độ cao 1,4 m và độ sâu 3,3 m.

Trong quá trình khai quật, các chuyên gia còn phát hiện 156 hiện vật đá (chất liệu gồm đá cát kết, đá hoa cương, đá ong) với nhiều loại hình, kích thước khác nhau. Cùng với đó là 522 hiện vật bằng đất nung, gồm các loại như bệ thờ, mảnh minh văn, lá nhĩ đá, đá trang trí điểm góc, phù điêu trang trí hình người, phù điêu trang trí hình động vật, phù điêu hình cánh sen, ngói mũi lá, gốm gia dụng...

Dựa vào quy mô và mặt bằng kiến trúc, vật liệu trang trí kiến trúc... được phát hiện từ trước cho đến nay, các chuyên gia nhận định, có khả năng phế tích tháp Đại Hữu có niên đại vào khoảng giữa thế kỷ XIII, tương đồng với các di tích khác như các tháp Dương Long, Hưng Thạnh, Cánh Tiên, phế tích Tháp Mắm…

Kỹ thuật xây dựng tháp Đại Hữu là kỹ thuật mài chập, tạo thành khối thống nhất, ổn định, đảm bảo sự bền vững của công trình. Ngoài ra, với dấu vết sử dụng chất kết dính làm từ nhựa thực vật; sự kết hợp chặt chẽ các loại vật liệu (gạch, đá cát kết, đá hoa cương, đá ong) với nhau còn cho thấy trình độ kỹ thuật xây dựng ở giai đoạn này đạt đến độ hoàn thiện.

Phế tích tháp Đại Hữu mang giá trị văn hóa cao khi được xây dựng theo truyền thống, kế thừa tinh hoa nghệ thuật kiến trúc tháp Champa kết hợp với sử dụng vật liệu mới từ văn hóa Khmer, trang trí kiến trúc mang nghệ thuật điêu khắc phong cách Tháp Mẫm (phường Nhơn Thành, thị An Nhơn, tỉnh Bình Định) tín ngưỡng bản địa thờ Uroja… đã phản ánh mối quan hệ mở rộng giữa vùng đất Vijaya với các nền văn hóa bên ngoài, tiếp thu có chọn lọc làm giàu bản sắc văn hóa Champa trong lịch sử.

Phế tích tháp Đại Hữu được đề cập lần đầu tiên trong công trình nghiên cứu “Thống kê, khảo tả các di tích Chàm tại An Nam” của tác giả Henri Parmentier, xuất bản năm 1909. Trong quá trình khảo sát, Henri Parmentier phát hiện nhiều hiện vật điêu khắc đá Champa; trong đó có tượng thần Shiva hiện đang trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử TP Hồ Chí Minh. Gần khu vực phế tích tháp Đại Hữu, người Pháp đã phát hiện thêm một bia ký (gọi là bia Chánh Mẫn) hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng.

Năm 2018, phế tích tháp Đại Hữu được Bảo tàng tỉnh Bình Định khảo sát lại và cập nhật vào hệ thống tra cứu bản đồ khảo cổ học Bình Định. Từ ngày 25/4 đến ngày 15/6/2023, Bảo tàng tỉnh đã phối hợp Viện Khảo cổ học Việt Nam khai quật lần 1, với diện tích 200 m2, làm xuất lộ phần kiến trúc tháp nằm ở độ sâu so với lớp mặt đất từ 0,5 - 1,8 m; phát hiện nhiều hiện vật chất liệu đá, đất nung; gạch, chóp tháp góc, gốm trang trí, đồ gốm gia dụng của Champa và Trung Quốc…