Độc đáo Tết của người Khơ mú
Khi các sườn đồi đã bung nở một sắc đỏ của hoa đào, màu trắng hoa mơ, khi cái lạnh tê tái cuối đông vẫn còn vấn vít trên những cánh rừng đầu bản, người Khơ Mú cũng như đồng bào khác trên cả nước tấp nập chuẩn bị đón Tết. Cùng với sự phát triển của xã hội, thời gian gần đây người Khơ Mú ở Kỳ Sơn ăn tết chung với tết cổ truyền của dân tộc. Tuy nhiên tết của người Khơ Mú vẫn giữ được nét độc đáo riêng. Vào khoảng 27-28 tháng chạp là thời gian người Khơ Mú tích cực làm các công việc chuẩn bị cho ngày tết như củi đun, lương thực thực phẩm và đặc biệt không thể thiếu những hũ rượu cần. Trong những ngày tết, cùng nhau vui chung bên vò rượu cần thể hiện tình đoàn kết làng xóm.
Đón chào năm mới, người Khơ mú chuẩn bị rượu cần để mời khách quý đến nhà chơi. Thường mỗi nhà có đến 3-4 chum rượu cần để dùng trong dịp này. Trong nhà không thể thiếu con gà trống, họ quan niệm không có gà không làm được cỗ dâng lên tổ tiên. Người Khơ Mú không làm bàn thờ mà thực hiện nghi lễ cúng năm mới tại một góc được cho là thiêng liêng nhất trong nhà. Nơi đó để tất cả những gì quý nhất, từ vật dụng sản xuất cho đến của cải để dành. Trong đời sống tâm linh của người Khơ Mú, vật quý nhất không phải là vàng bạc mà đó là cái chõ hông xôi, người Khơ Mú gọi là “Háy khầu”. Trong nhà của người Khơ Mú có 2 cái bếp lửa, một cái dùng để nấu nướng hằng ngày, cái còn lại là "bất khả xâm phạm" và chỉ được phép đỏ lửa trong ngày Tết hay khi chuẩn bị đồ lễ cúng. Đây là nơi hết sức quan trọng đối với người Khơ Mú, bởi vậy chỉ chủ nhà mới được phép bước chân vào chỗ đặt bếp này. Trong mâm cúng gia tiên của người Khơ Mú, ngoài đĩa xôi bắt buộc phải có một chiếc đầu lợn còn nguyên hoặc một con gà trống luộc. Tiết của con gà trống dâng lên tổ tiên được xem như báu vật và cất giữ cẩn thận. Ngày đầu tiên trong năm mới, chủ nhà sẽ dùng chính tiết của con gà này bôi lên đùi để giải xui trừ rủi ro, cầu mong cái mới, khỏe mạnh bình an và may mắn đến với tất cả các thành viên trong gia đình. Mỗi khi có người đến chúc tết gia đình, ông bố vạch thêm một vạch tiết gà lên đùi của mình, càng nhiều vạch tiết thì năm đó cả gia đình càng gặp nhiều may mắn, thịnh vượng.
Năm mới là dịp quan trọng, nhưng không giống như người Kinh hay bất kỳ một dân tộc khác, người Khơ Mú không chuẩn bị quần áo mới để đón tết. Tết là dịp để đồng bào Khơ Mú thăm hỏi chúc phúc cho nhau, là dịp nghỉ ngơi để giao lưu gặp gỡ, mọi người cùng vui bên chum rượu cần mừng năm mới, với những làn điệu tơm, điệu xòe…
Đồng bào ăn tết cổ truyền cho tới rằm tháng giêng mới kết thúc, lúc đó gia đình làm lễ “đuổi ma” về rừng và kết thúc tết cổ truyền, bàn thờ được dỡ bỏ và từ hôm sau mọi người lại bắt đầu các công việc thường ngày bận rộn với nương rẫy, ruộng vườn chuẩn bị cho một mùa rẫy mới. Dù đi đâu, dù tiếp thu học hỏi những tiến bộ khoa học để theo kịp sự phát triển chung của đất nước, thì người Khơ Mú vẫn luôn có ý thức gìn giữ những nét độc đáo riêng có của dân tộc mình.
(Hồng Thoa)
