Ví giặm kể chuyện tâm tình người xứ Nghệ
Ai đã từng nghe dân ca Nghệ Tĩnh thì chắc hẳn đều có chung một ấn tượng, đó là ca từ bình dị, mang đậm bản sắc văn hoá địa phương nhưng lại thể hiện được cái nồng nàn, ấm áp, sâu lắng. Nếu như mỗi vùng miền đều có giọng nói, tiếng hát của riêng mình thì ví giặm Nghệ Tĩnh cũng chính là tiếng hát tâm tình bao đời nay của người dân lao động nơi đây. Mới đầu, dân ca, ví giặm xứ Nghệ còn thô sơ, mộc mạc, giản dị, xuất phát từ lời ca của những cô gái kéo sợi, lấy củi, dệt vải… nhưng sau đó, theo thời gian, ví, giặm phát triển với lề lối, bố cục chặt chẽ và hình thành nên những vần điệu dân ca trữ tình, hấp dẫn làm say đắm lòng người.
Nghệ nhân dân gian Nguyễn Thị Am tâm sự: Ngày xưa chúng tôi hát ví giặm trong sinh hoạt hàng ngày. Đi cấy hát, đi lấy củi hát, dệt vải quay tơ cũng hát; hát cho vui, để làm việc hăng say. Bây giờ, ví giặm được cải biên nhiều, nhiều và đưa vào sân khấu hoá rất hay.
Không gian khởi xướng cho tất cả các loại hình nghệ thuật dân gian đều xuất phát từ lao động, sản xuất và ví, giặm ở xứ Nghệ cũng không nằm ngoài quy luật đó. Dù không gian diễn xướng của dân ca, ví giặm là phường nón, phường vải, phường cấy… không còn nhưng thay vào đó trên nền các loại hình sân khấu mới, dân ca ví giặm vẫn giữ được hồn cốt của mình. Điều đáng tự hào là ví, giặm lúc thì âm thầm, lúc lại mãnh liệt, và vẫn không ngừng chảy trong đời sống hôm nay. Bởi theo Nghệ sỹ ưu tú Nguyễn Ngọc Ất, dân ca ví giặm có nét đại chúng. Tất cả mọi tầng lớp đều hát được. Ở đâu có người Nghệ, ở đó có ví giặm.
Nếu như dân ca đồng bằng Bắc bộ gắn liền với văn hoá Kinh Bắc thể hiện nét mềm mại, mượt mà, Nam bộ có những điệu hò sông nước vang vọng, thì dân ca, ví giặm lại có lúc ghập ghềnh, khắc khổ xoáy sâu vào lòng người. Tiếng hát của người Nghệ Tĩnh lúc tâm tình, thổn thức nhưng cũng đầy lạc quan sắt đá. Lời hát khi nhẹ nhàng, mộc mạc, khi khỏe khoắn, sôi nổi, lúc lại tha thiết, chân tình đã ăn sâu vào nếp nghĩ, sinh hoạt của cộng đồng người Nghệ An, Hà Tĩnh và làm nên những nét riêng biệt của văn hoá xứ Nghệ. Nhạc sỹ Thanh Lưu cho biết: Từ trong sâu thẳm, dân ca ví giặm đã ăn sâu vào đời sống của nngười dân xứ Nghệ. Khác với nhiều loại hình khác ở miền Bắc, miền Nam chỉ có 1 lời duy nhất, thì dân ca ví giặm có vô số lời. Và đặc biệt, nó còn mang đậm hơi thở cuộc sống hiện đại, cập nhật cái hay cái đẹp một cách nhanh nhất.
Không biết từ thuở nào, người dân ở miền quê mưa nắng khắc nghiệt Nghệ An và Hà Tĩnh đã cất lên những câu dân ca, điệu ví, giặm mang nặng ân tình quê hương đất nước, khắc ghi đời sống sinh hoạt hằng ngày, kết nối biết bao tâm hồn… để rồi lưu truyền, phát triển cho đến ngày nay. Dân ca, ví giặm Nghệ Tĩnh chính là cốt cách của người Nghệ Tĩnh. Ví, giặm là "đặc sản” của xứ Nghệ có sức sống lâu bền, là di sản quý trong kho tàng văn hóa Việt Nam.
(Thùy Linh – Cảnh Toàn)
