Chậm cấp phép, “cát tặc” hoành hành?
Sau một thời gian ngắn tạm lắng, nạn khai thác cát sỏi trái phép ở Nghệ An tiếp tục diễn biến phức tạp trở lại. Sông Hiếu, đoạn qua thị xã Thái Hòa và huyện Nghĩa Đàn mùa nước xuống… Những đại công trường khai thác cát sỏi trái phép được hình thành và ngang nhiên hoạt động ngày đêm. Ngay cả sau lưng trụ sở UBND xã Nghĩa Hòa - giờ cao điểm cũng có tới hơn 50 nốc thuyền, khai thác cát trái phép. Sông Hiếu đang bị rút ruột một cách không thương tiếc, gây ra tình trạng sạt lở bờ sông đến mức đáng báo động. Không những mất đất sản xuất, nhiều hộ dân xơm 4, xã Nghĩa Hoà đã phải dời nhà vào sâu bên trong để đối phó với tình trạng sạt lở như gia đình bà Đoàn Thị Thanh, ông Tạ Khắc Hoan…
Không riêng gì Thị xã thái Hòa mà nhiều địa phương khác trong tỉnh như Tương Dương, Anh Sơn, Thanh Chương… cũng đang xảy ra tình trạng này. Sở Tài nguyên và Môi trường Nghệ An cho biết: Ở đâu để xảy ra tình trạng khai thác trái phép thì trách nhiệm trước hết thuộc về địa phương đó. Sở cũng đã có chủ trương ủy quyền cấp phép cho một số địa phương nhằm nâng cao trách nhiệm của các cấp huyện, xã nhưng không đơn vị nào dám nhận. Nhìn từ góc độ quản lý nhà nước, nhiều doanh nghiệp và ngay cả chính quyền cấp huyện cũng cho rằng, những gì đang diễn ra là do một số cơ quan có thẩm quyền chậm cấp phép, thậm chí là gây khó dễ cho doanh nghiệp trong quá trình lập hồ sơ xin cấp mỏ, dẫn đến quy luật cung – cầu bị phá vỡ, vì vậy, việc dẹp bỏ nạn khai thác cát trái phép càng trở nên khó khăn. Ông Phan Đình Hà - Phó chủ tịch UBND huyện Thanh Chương cho rằng: Nhu cầu về cát sỏi là thường xuyên, liên tục, nhưng việc cấp phép chậm nên chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn là nguyên nhân dẫn đến tình trạng khai thác cát sỏi trái phép.
Thanh Chương là một trong những huyện có trữ lượng cát lớn. Nhu cầu thực tế cũng rất lớn, bởi cát sỏi ở đây được đánh giá là nguồn vật liệu chất lượng tốt cho việc xây dựng các công trình vì không nhiễm mặn… Và thực tế, hàng ngày có cả hàng trăm khối cát từ Thanh Chương tỏa về khắp các nơi, thế nhưng điều lạ là đến thời điểm này, trên địa bàn huyện vẫn chưa có doanh nghiệp nào được cấp phép khai thác cát sỏi. Không đặt câu hỏi thì ai cũng hiểu đây là cát khai thác trái phép hay hợp pháp. Ông Nguyễn Đình Định – Giám đốc Công ty CP khai thác cát sỏi và vận tải Thanh Chương cho biết: Doanh nghiệp của ông xin Giấy phép để khai thác cát sỏi đã hơn 1 năm mà vẫn chưa được cấp.
Vẫn biết rằng, cấp phép phải dựa trên những quy định chặt chẽ của Luật khoáng sản nhưng có thể thấy, những quy trình thủ tục này đang tồn tại những bất cập và không theo kịp nhu cầu thị trường. Tại nội dung Nghị định 15 của Chính phủ ban hành ngày 9/3/2012 – văn bản hướng dẫn thi hành một số điều của Luật khoáng sản thì các danh mục thủ tục hành chính cấp phép thăm dò, khai thác khoáng sản đang đánh đồng tất cả các loại khoáng sản. Có nghĩa là trình tự, thời gian cấp phép khai thác cát, đất san lấp, sét gạch ngói cũng giống như các loại khoáng sản quý hiếm, có giá trị kinh tế cao như vàng, thiếc, ti tan… và lên đến 601 ngày. Với việc không thể đơn giản trong thủ tục nên hiện tại Nghệ An mới chỉ có 17 doanh nghiệp được cấp phép với tổng công suất khai thác khoảng hơn 200 nghìnm3 cát/năm. Đây chỉ là con số quá nhỏ so với nhu cầu thực tế của thị trường xây dựng nội tỉnh. Trong khi đó, nếu cấp phép được cho các đơn vị khai thác, nhà nước sẽ không bị rút ruột tài nguyên và quan trọng là khi đó doanh nghiệp sẽ là nhân tố góp phần cân đối cung - cầu, hạn chế nạn khai thác trái phép từ việc quản lý thị phần khoảng sản mà lâu nay cát tặc vẫn hoạt động, từ đó từng bước thu hút lao động vốn là cát tặc vào làm việc chân chính.
Ông Nguyễn Văn Hải - Phó chủ tịch UBND huyện Tương Dương cho biết: Hiện nay, trên địa bàn huyện Tương Dương có 6 tàu khai thác trái phép. Huyện cũng có đi kiểm tra nhắc nhở, các đoàn liên ngành cũng thị sát. Do vậy, đề nghị tỉnh, Trung ương nên xem xét cấp phép để quản lý. Chẳng hạn, trong chương trình xây dựng NTM ở đây, người dân phải vượt hơn 100 cây số đi lấy cát với chi phí quá cao… mà làm nông thôn mới thì do người dân làm, nên dù không phép thì họ vẫn khai thác.
Ngoài ra, việc cấp mỏ với khoảng cách thiếu hợp lý cũng là nguyên nhân làm nảy sinh nạn cát tặc. Trong 17 mỏ được cấp phép, chủ yếu nằm ở hạ lưu các sông có trữ lượng cát lớn như sông Lam, sông Con và sông Hiếu. Điều này đồng nghĩa với việc các huyện miền Tây Nghệ An nếu có nhu cầu xây dựng, người dân phải vượt hàng trăm cây số để mua cát, sỏi.
Cấp phép khai thác tài nguyên không thể tùy tiện mà phải dựa trên quy hoạch và những tiêu chí khắt khe của luật khoáng sản. Tuy nhiên, không vì thế mà chậm cấp phép để tạo ra những nghịch lý trong khai thác khoảng sản, dẫn đến chênh lệch cung - cầu, làm cho nạn khai thác cát trái phép trở nên khó dẹp bỏ - thậm chí một số địa phương có dấu hiệu bất lực trước tình trạng này.
(Xuân Hướng - Hồng Phong)
