Về miền Tây xứ Nghệ tìm hiểu bánh Đầu chó của đồng bào dân tộc Thổ

Bánh Đầu chó của đồng bào dân tộc Thổ ở miền Tây Nghệ An.

Để gói bánh, cần chuẩn bị trước một lượng gạo nếp tuỳ theo nhu cầu mỗi gia đình, lạt giang và lá gói, nhất thiết phải là lá cây Chổi đót, một trong những nguyên liệu dùng để gói bánh đầu chó. Loại lá này hiện hiếm, nên nhiều người dân hay làm bánh đầu chó đã phải đưa cây về nhà trồng.

Cây Chổi họ lau, chúng thường mọc trong rừng, nơi gần bờ khe bờ suối, triền núi ở vùng Quỳ Châu, Quế Phong, Quỳ Hợp.

Lá cây Chổi được dùng để gói bánh Đầu chó.

Gạo nếp vo kỹ, bỏ thêm muối, còn lá cây chổi đót phải chọn những lá còn tươi, đẹp, không rách, không sâu, rửa thật sạch, để ráo, xếp thành lớp. Mỗi chiếc bánh đầu chó chỉ dùng hai lá để gói.

Lá được xếp thành hình phễu, xúc gạo nếp đã vo đổ vào. Việc cho gạo vào nhiều hay ít cũng phải được ước lượng trước sao cho hợp lý, nếu cho gạo vào nhiều quá khi nấu hạt gạo nở sẽ chèn ép bánh gây nứt lá hoặc không chín được, cho ít quá thì bánh nhăn không đẹp mắt.

Khi gói bánh dùng tay nén chặt rồi khéo léo cuộn lá có đầu giống hình đầu con chó và lấy lạt giang dẻo buộc chặt. Bánh không có nhân như bánh Chưng, bánh Tét.

Việc cuốn chiếc lá sao cho giống hình đầu con chó là một việc thoạt nhìn rất đơn giản nhưng chỉ là đối với những người lớn giàu kinh nghiệm, đã "quen tay". Nghệ nhân Trương Thị Giáp - người có thâm niên hơn nửa thế kỷ gói bánh Đầu chó ở xóm Mo, xã Nghĩa Xuân, huyện Quỳ Hợp chia sẻ:  “Chính thức gói bánh khi lên 10 tuổi đến nay đã có hàng chục năm kinh nghiệm gói bánh. Quá trình gói bánh mọi người ngồi quây quần bên nhau mang đến không khí ấm áp".

Nghệ nhân Trương Thị Giáp hướng dẫn học sinh tìm hiểu về loại bánh đặc trưng của đồng báo dân tộc Thổ.

Sau khi gói xong, xếp vào nồi, đổ ngập nước và nấu kỹ trong khoảng 2-3 giờ. Bánh chín, vớt ra để ráo và bảo quản nơi thoáng mát. Để càng nguội thì bánh ăn càng ngon và thơm. Đặc biệt, bánh được ăn kèm với thịt, dưa chua.

Người Thái có tục gói bánh sừng trâu với biểu tượng cho sự mạnh khỏe thịnh vượng thì dân tộc Thổ lấy con chó biểu tượng cho sự trung thành, gần gũi… Không chỉ đơn thuần là một món ăn, bánh đầu chó là hướng đến sự yêu thương, gắn kết, đùm bọc lẫn nhau. Chính vì thế, bánh đầu chó là vật phẩm không thể thiếu của Người Thổ trong việc chuẩn bị quà gặp mặt, đám hỏi, đám cưới của nhà trai, nhà gái. Dịp lễ Tết, những chiếc bánh được người lớn dùng để mừng tuổi cho con trẻ với hy vọng mang đến may mắn trong năm mới.

Trong bữa cơm đãi khách, chủ nhà trang trọng mời đĩa bánh Đầu chó với ngụ ý mang chân tình của chủ nhà tiếp đón những người bạn đến chơi.