Đã từ lâu, Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh được xem là món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống của người dân ở hai mảnh đất này. Nhìn lại Dân ca Ví, Giặm từ khi ra đời cho đến nay, chúng ta thấy đó như một cuốn sách ghi lại đời sống tinh thần vô cùng phong phú của người dân Nghệ Tĩnh trong những chặng đường lịch sử. Và đề gìn giữ nét văn hóa bản sắc này, hãy đưa Dân ca Ví, Giặm thành một di sản của nhân loại.

Nếu như những loại hình âm nhạc dân gian, theo thường lệ phải có người viết sẵn lời, còn diễn viên chỉ việc thuộc lời là diễn, có

chăng chỉ là sự sáng tạo trong khâu diễn xuất mà thôi.

Thì đối với Ví, Giặm thì khác. Diễn viên không những phải hát hay những làn điệu, mà còn phải tự sáng tác lời. Hơn thế nữa, lời hát lại còn phải sáng tác nhanh để có thể đối đáp tại chỗ. Điều đó đòi hỏi diễn viên phải thật sự hiểu biết trên nhiều lĩnh vực, như phải có năng khiếu về văn chương, phải tài ứng khẩu, phải uyên thâm về chữ nghĩa, sử học, triết học, phải tận tường về đạo lý cuộc sống.

Vậy nhưng ít ai biết được nhiều nghệ nhân xuất thân không phải dòng dõi quý tộc, được tường tận văn chương chữ nghĩa mà chủ yếu là những lao động chân lấm tay bùn, những người nông dân chất phác. Họ sáng tác, múa hát là để thỏa nỗi đam mê, những ca từ dân giã, thường ngày, len lỏi trong đời sống của họ, giờ đây họ thể hiện ra bằng lời hát để khuyên răn, dạy bảo con cháu nên người.

Khi mỗi lời hát cất lên, những làn điệu Dân ca Ví, Giặm thầm ý chỉ bộc lộ nửa chừng,nửa thâm tình còn lại bị người hát ý tứ dấu vào đâu đó, lẩn khuất trong không gian, trong cỏ hoa, sông núi, trăng sao, đất trời… Đó là cái hay, cái độc đáo và có cái gì đó “níu kéo” của loại hình nghệ thuật này. Những làn điệu da diết, lời hát sâu sắc, đấu trí tài tình, yêu thương chân tình, kết cục có hậu, đó là lý do vì sao Ví, Giặm có sức cuốn hút cả những bậc tri thức tài cao học rộng như Nguyễn Du, Nguyễn Huy Quýnh, Phan Bội Châu… cùng tích cực tham gia làm kép hát.

Để rồi khi người trai trẻ vì xã tắc giang sơn mà ra đi không về, phường vải ở lại vẫn tha thiết đợi chờ, thủy chung trọn đời:

“Nước chảy cho đá trôi nghiêng/Chàng lo chung thiên hạ, thiếp sầu riêng một mình”. Và vì như thế, vì mỗi khi mà tình yêu của kép hát phường ví trở thành chuyện tình lịch sử, Ví, Giặm theo đó mà thành danh tiếng, là cuộc chơi nghệ thuật tiếng tăm bất hủ muôn đời…

Từng ấy cũng đủ để nói lên giá trị văn hóa cực kỳ to lớn mà dân ca Ví, Giặm mang lại cho đời sống của người dân xứ Nghệ qua bao đời nay. Khi đi sâu tìm hiểu về loại hình dân ca này, nhiều nhà nghiên cứu về văn hóa dân gian đã đánh giá rất cao Dân ca Ví, Giặm, bởi là một loại hình rất sáng tạo, người diễn xướng là một nhà soạn lời, từ cử chỉ, giọng điệu, lời nói…đều nhanh nhạy, đặc biệt trong đối đáp.

Ông Võ Trọng Thìn - CLB dân ca tại xóm 4, xã Ngọc Sơn, Thanh Chương chia sẻ: “Dân ca Ví, Giặm dù được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại hay không thì nó cũng đã ăn sâu vào máu của người dân như chúng tôi, nó đã lôi kéo được mọi tầng lớp lại với nhau. Ở CLB chúng tôi xem đó là món ăn tinh thần không thể thiếu hằng ngày, thế hệ trẻ bây giờ rất thích... Chỉ mong đời chúng tôi qua đi, thì những làn điệu Dân ca Ví, Giặm sẽ được lưu giữ và phát huy tốt hơn nữa”.

Đồng tình với quan điểm trên, NSND Trịnh Thị Hồng Lựu - Phó giám đốc Nhà hát dân ca Nghệ An cho biết: "Dân ca Ví, Giặm thực sự là một loại hình nghệ thuật được các tầng lớp của xứ Nghệ đón nhận, dù có nhiều thăng trầm của lịch sử nhưng phải nói rằng Ví, Giặm đã lôi kéo được các tầng lớp nhân dân tham gia một cách nhiệt huyết, trách nhiệm”.

Cũng theo NSND Trịnh Thị Hồng Lựu, điều đặc biệt của dân ca Nghệ Tĩnh trong nhiều năm trở lại đây chính là đã tạo được tiếng vang cho bạn bè trên toàn thế giới. Từ năm 1998, tới nay tỉnh Nghệ An đã có đề án đưa dân ca Ví, Giặm vào trường học và từ đó đến nay đã tìm ra được nhiều tài năng trẻ.

Hiện nay, cơ sở vật chất, kinh phí cho hoạt động và gìn giữ Dân ca Ví, Giặm rất được tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh quan tâm, cho dù không được UNESCO công nhận văn hóa phi vật thể của nhân loại thì Dân ca Ví, Giặm đã, đang và sẽ là nét văn hóa không thể tách rời của người dân vùng đất nắng gió này.

Hiện nay, 2 tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh đã có 51 câu lạc bộ Dân ca Ví, Giặm với sự tham gia sinh hoạt của hơn 800 nghệ nhân và nhiều cá nhân. Thông qua các kỳ liên hoan, hội diễn, các CLB này cũng đã dần hoàn thiện tổ chức và hoạt động thường xuyên, nổi bật như: CLB Thạch Châu, Cẩm Mỹ, Thạch Thanh, Cương Gián (Hà Tĩnh), Hồng Sơn, Ngọc Sơn, Hoàng Trù, Nghi Trung, Phúc Thành (Nghệ An).

Nhằm giúp các CLB hoạt động hiệu quả hơn, thời gian qua, các nghệ sĩ, nhạc sĩ chuyên nghiệp ở Trung tâm Bảo tồn và phát huy di sản dân ca xứ Nghệ (Nghệ An) và Nhà hát Nghệ thuật truyền thống (Hà Tĩnh) cũng đã trực tiếp xuống cơ sở tham gia truyền dạy nhằm bảo tồn và phát huy Dân ca Ví, Giặm.

(Theo Dân trí)