Quan hệ Nga - Israel lao dốc vì hai cuộc xung đột

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu từng gọi Tổng thống Nga Vladimir Putin là "bạn tốt". Từ năm 2015, Thủ tướng Israel đã đến thăm Nga hơn 10 lần và tự hào treo tấm áp phích khổng lồ hình ông bắt tay Tổng thống Putin trước trụ sở đảng Phong trào Tự do Quốc gia trong chiến dịch tranh cử năm 2019.

Nhưng mối quan hệ nồng ấm giữa hai nước dần trở nên nguội lạnh sau xung đột Nga - Ukraine, bất chấp việc Israel chỉ miễn cưỡng ủng hộ Ukraine, trái với mong muốn từ các đồng minh phương Tây.

Ngoại trưởng Israel khi đó là Yair Lapid đã lên án chiến dịch của Nga ở Ukraine, cho rằng hành động này "vi phạm trật tự quốc tế", khẳng định "chiến tranh không phải là cách giải quyết xung đột".

Trước khi tái đắc cử ghế Thủ tướng hồi tháng 11/2022, ông Netanyahu tránh chỉ trích Tổng thống Putin cũng như bình luận về xung đột Ukraine. Tuy nhiên, sau khi nhậm chức, Thủ tướng Netanyahu lại lên tiếng chỉ trích quyết định đưa quân vào Ukraine của ông Putin. Ông Netanyahu nói với truyền thông Mỹ rằng Israel có thể xem xét cung cấp vũ khí cho Ukraine. 

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu (trái) và Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ảnh: Reuters

Dù vậy, quan hệ song phương chưa đến mức quá tồi tệ. Tân Ngoại trưởng Israel Eli Cohen khi nhậm chức hồi đầu năm đã điện đàm với người đồng cấp Nga Sergei Lavrov và tuyên bố Tel Aviv sẽ "ít lên tiếng công khai hơn" về xung đột Nga - Ukraine.

Hồi tháng 6, Thủ tướng Netanyahu bày tỏ lo ngại rằng nếu Israel viện trợ vũ khí cho Ukraine, chúng có thể "rơi vào tay Iran và được dùng để chống lại chúng tôi". Bình luận này đã khiến Ukraine tức giận, cho rằng Israel đang "nghiêng về phía Nga". Đại sứ quán Ukraine tại Israel viết rằng "thái độ được gọi là trung lập của Tel Aviv giờ đây được xem là lập trường ủng hộ Nga rõ ràng".

Bởi vậy, sau khi chiến sự Israel - Hamas nổ ra, nhiều người ở Israel đã bị sốc khi thấy Nga mời các lãnh đạo cấp cao của nhóm vũ trang kiểm soát Dải Gaza tới thăm nước này. Bức ảnh một quan chức cấp cao Nga đứng cạnh các thành viên đứng đầu Hamas trong cuộc gặp ở Moskva ngày 26/10 đã khiến Israel bất bình.

Bộ Ngoại giao Israel chỉ trích quyết định mời Hamas tới Moskva, kêu gọi Nga lập tức trục xuất phái đoàn Hamas. Moskva không đáp lại yêu cầu này.

Căng thẳng trong quan hệ giữa Tel Aviv và Moskva tiếp tục tăng nhiệt sau cuộc bạo loạn ở Cộng hòa Dagestan thuộc Nga, nơi có đa số dân theo đạo Hồi, hôm 29/10. Đám đông hàng trăm người đã xông vào sân bay tại đây để truy lùng người Israel vì nghe tin rằng nơi này sắp tiếp nhận "người tị nạn" từ Tel Aviv.

Sau cuộc đột kích của Hamas vào lãnh thổ Israel hôm 7/10 khiến Tel Aviv giận dữ đáp trả bằng các cuộc tấn công dữ dội nhằm vào Dải Gaza, giới chuyên gia nhận định Moskva đang phải "đi trên dây" trong mối quan hệ với Israel. Mặc dù Nga nhanh chóng chỉ trích các cuộc tấn công của Israel vào Gaza, nước này chắc chắn không muốn cắt đứt quan hệ hoàn toàn với Tel Aviv.

Khi xung đột Israel - Hamas không có dấu hiệu hạ nhiệt, Nga dường như đang đặt kỳ vọng rằng cuộc chiến có thể khiến nỗ lực hỗ trợ Ukraine không còn là ưu tiên hàng đầu đối với Mỹ và các đồng minh phương Tây nữa.

Nga đã bảo vệ quyết định tiếp đón các thành viên Hamas tại Moskva, khẳng định duy trì mối quan hệ với cả hai bên trong xung đột Israel - Hamas là điều tối quan trọng. Bộ Ngoại giao Nga cho biết các cuộc gặp này là một phần trong nỗ lực nhằm giải cứu những con tin đang bị Hamas bắt.

Nhưng mô tả của Hamas về cuộc gặp lại vẽ nên một bức tranh khác. Hamas đã ca ngợi nỗ lực của Nga trong chấm dứt cái mà họ gọi là "tội ác được phương Tây hậu thuẫn của Israel". Sau cuộc họp, quan chức chính trị Hamas Abu Marzouk tuyên bố sẵn sàng thả 8 con tin ở mang quốc tịch Nga ở Gaza "bởi chúng tôi coi Nga là bạn thân nhất của mình".

Chuyến thăm của các quan chức Hamas tới Moskva làm tăng thêm lo ngại tại Israel rằng Nga đang điều chỉnh chính sách đối ngoại để xích lại gần với lực lượng này.

Hamas được cho là đã né tránh các lệnh trừng phạt phương Tây bằng cách chuyển hàng triệu USD thông qua một số sàn giao dịch tiền điện tử của Nga. Người đứng đầu Cơ quan Tình báo Quốc phòng Ukraine Kyrylo Budanov còn cáo buộc Nga gần đây đã cung cấp vũ khí cho Hamas, song không đưa ra bằng chứng.

Nga cũng từ chối lên án cuộc tấn công của Hamas vào lãnh thổ Israel ngày 7/10. Thay vào đó, giới chức Nga kêu gọi hai bên ngừng bắn, đồng thời tái khẳng định ủng hộ nhà nước Palestine. Tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, Nga trình nghị quyết kêu gọi ngừng bắn và thả tất cả con tin, nhưng bị Mỹ phủ quyết vì không lên án Hamas.

Các quan chức Nga đã nhiều lần công khai chỉ trích cách Israel đối xử với người Palestine. Ngoại trưởng Nga Lavrov hôm 28/10 cho biết việc Israel ném bom vào Dải Gaza là trái với luật pháp quốc tế. Tổng thống Putin so sánh việc Israel phong tỏa Dải Gaza với cuộc bao vây Leningrad thời Thế chiến II khiến hàng trăm nghìn dân thường thiệt mạng, một trong những sự kiện đau thương nhất lịch sử Nga.

Những người khác thậm chí còn đi xa hơn, cho rằng đã đến lúc Moskva phải đánh giá lại mối quan hệ với Tel Aviv.

"Israel là đồng minh của ai? Mỹ", Andrei Gurulev, phó chủ tịch Duma Quốc gia, thành viên Ủy ban Quốc phòng Nga, viết trên Telegram. "Iran và thế giới Hồi giáo xung quanh họ là đồng minh của ai? Chúng ta".

Theo Hanna Notte, chuyên gia về chính sách đối ngoại Nga ở Trung Đông thuộc Trung tâm Nghiên cứu Không phổ biến vũ khí hạt nhân James Martin, trụ sở tại California, Mỹ, việc Nga công khai chỉ trích Israel là điều đáng ngạc nhiên.

"Họ đang cố gắng hòa nhập với xu hướng chính thống của người Arab như một nỗ lực nhằm cải thiện vị thế Nga ở khu vực Trung Đông", Mark Katz, giáo sư tại Đại học George Mason, Mỹ, nhận xét.

Với Hamidreza Azizi, chuyên gia về quan hệ Iran - Nga tại Viện An ninh và Quốc tế Đức, phản ứng từ Moskva với các cuộc tấn công của Hamas cũng cho thấy rằng họ đang muốn thiết lập một mối quan hệ chặt chẽ hơn với Tehran và các đồng minh khác của họ trong khu vực. 

Thứ trưởng Ngoại giao Nga Mikhail Bogdanov (giữa) gặp hai thành viên cấp cao Hamas tại Moskva ngày 26/10. Ảnh: Reuters

Iran coi Israel là đối thủ "không đội trời chung" và đã cung cấp viện trợ cho Hamas suốt nhiều năm qua. Nước này cũng bị cáo buộc cung cấp vũ khí, đặc biệt là máy bay không người lái (UAV), cho Nga trong cuộc xung đột với Ukraine.

"Tôi nghĩ Nga đã đưa ra lựa chọn chiến lược về việc đứng về phía ai ở Trung Đông và đó không phải là Israel", Azizi nói.

Theo giới quan sát, Nga có lẽ tin rằng họ sẽ được hưởng lợi từ cuộc xung đột Israel - Hamas.

Trong bối cảnh chiến sự Nga - Ukraine vẫn dai dẳng, Điện Kremlin dường như hy vọng tình trạng bất ổn ở Trung Đông sẽ chuyển hướng hỗ trợ của phương Tây khỏi Ukraine, mang lại cho Nga lợi thế đáng kể trong giao tranh.

Xung đột Israel - Hamas "sẽ khiến truyền thông thế giới bớt chú ý tới khủng hoảng Ukraine, cũng như làm giảm khả năng hỗ trợ vũ khí của phương Tây cho Kiev trong trung hạn", Notte suy đoán.

Theo trang Axios, Lầu Năm Góc đã quyết định gửi cho Israel hàng chục nghìn quả đạn pháo 155 mm vốn được lên kế hoạch chuyển tới Ukraine. Ngoài đạn pháo vốn đã khan hiếm ở các nước phương Tây, cả Israel và Ukraine đều cần một số hệ thống vũ khí giống nhau.

Đến nay, các quan chức Lầu Năm Góc vẫn khẳng định rằng họ hoàn toàn có khả năng hỗ trợ Ukraine và Israel cùng lúc. Tuy nhiên, tân Chủ tịch Hạ viện Mỹ Mike Johnson hôm 29/10 nói với Fox News rằng ông ủng hộ dự luật có khoản tài trợ quốc phòng cho Israel, nhưng không dành ngân sách cho Ukraine. Ông từ chối đề nghị từ Tổng thống Joe Biden về gói viện trợ quân sự kết hợp, bao gồm 60 tỷ USD dành cho Ukraine và 10 tỷ USD dành cho Israel.

"Có rất nhiều vấn đề đang xảy ra khắp thế giới cần chúng ta giải quyết và chúng ta sẽ làm vậy. Nhưng bây giờ, tình hình ở Israel thu hút quan tâm ngay lập tức và tôi nghĩ chúng ta cần tách biệt vấn đề đó để xử lý", ông nói.

Dù vậy, Nga cũng phải đối mặt với một số rủi ro nếu xung đột lan rộng ra ngoài Israel và Gaza. Nếu chiến sự lan tới Syria, Nga nhiều khả năng sẽ phải san sẻ bớt nguồn lực quân sự ở chiến trường Ukraine để triển khai thêm quân đến bảo vệ chính quyền Tổng thống Bashar al-Assad.

Nếu Nga tăng cường hỗ trợ cho Hamas, điều đó có thể khiến họ phải trả giá bằng chính mối quan hệ với Israel. Nga hiện vẫn phải "cảm kích" Israel vì đã không viện trợ quân sự cho Ukraine và hai nước đang duy trì liên lạc về các hoạt động quân sự ở Syria, Katz nói.

Căng thẳng leo thang sẽ buộc Nga phải tìm ra chiến lược cân bằng, để vừa duy trì được sự ủng hộ của thế giới Arab mà không phải cắt quan hệ với Israel.

"Tôi vẫn nghĩ rằng Israel và Nga bằng cách này hay cách khác sẽ đạt được một dạng thỏa thuận chung nào đó", Notte nói. "Nhưng điều này sẽ phụ thuộc rất lớn vào việc cuộc xung đột tại Dải Gaza diễn ra thế nào trong tương lai".